गेल्या दीड डझनभर वर्षांत इराणी चित्रपटांना भारतासह जगभरामध्ये भलतीच मागणी आहे. या मागणीची तुलना चीनमधल्या ब्रुस लीच्या मार्शल आर्ट मारामारीच्या चित्रपटांना एकेकाळी होती त्याच्याशी करावी लागेल. फक्त इराणी चित्रपटांवर लिहिताना एतद्देशीय चित्रपट समीक्षकांची विशेषणस्पर्धा लागते, तितकी भावूकता ब्रुस लीच्या सिनेवाटय़ाला कधी गेली नाही. ‘नात्यांचे भावबंद’,‘कोळपलेले बाल्य’, ‘भीषण वास्तवाचे पदर’ , ‘जगण्याचे वास्तव’ अशा अनेक डोळे पाणावणाऱ्या गोष्टी प्रेक्षकांना घाऊकमध्ये पुरविणाऱ्या इराणी संयत मेलोड्रामा आवडणारे आणि आवडला नाही तरी तसे भासविणारे चित्रपटरसिक फार आहेत. हे सिनेमाप्रेमी तिथल्या दिग्दर्शकांच्या चित्रपट बनविण्याच्या संघर्षकथांनीच इतके भारावून गेलेले असतात की त्यांनी बनविलेली प्रत्येक कृती ही महाकलाकृती म्हणून कौतुकण्यावाचून त्यांच्याजवळ पर्याय उरत नाही. अ‍ॅना लिली आमिरपूर या इराणी वंशाच्या अमेरिकी चित्रकर्तीचे सिनेमे पारंपरिक इराणी ओव्हरडोसवर उतारा ठरावेत असे आहेत. ब्रिटनमध्ये जन्मलेली- अमेरिकेत वाढलेली आणि इराणी मुळांना कवटाळत पहिला चित्रपट इराणमध्ये बनविणाऱ्या या दिग्दíशकेच्या नावावर पहिला इराणी व्हॅम्पायरपट बनविल्याचे कर्तृत्व आहे. तीनेक वर्षांपूर्वी आलेल्या ‘ए गर्ल वॉक्स होम अलोन अ‍ॅट नाइट’मधील बुरखाधारी नायिका आणि चित्रपटातील दृश्यप्रतिमांवर कौतुकाचा वर्षांव झाला होता. सद्यघडीला चौकटीबाहेरचा आधुनिक विचार करणाऱ्या भावूक बंडखोर दिग्दर्शकांची इराणी फळी इतकी मोठी आहे, की त्यांच्या चौकटीबाहेरच्या विचारांचीच चौकट वाटू लागली आहे. त्या धर्तीवर अ‍ॅना लिली आमिरपूरच्या या चित्रपटाने कलात्मक मनोरंजनाचा छान इराणी पायंडा पाडला होता. स्पॅगेटी वेस्टर्न, व्हॅम्पायरपट, न्वार चित्रपट आणि इराणी पारंपरिक सिनेमांमध्ये येणाऱ्या स्त्री दु:खाची धार असे सगळे काही एकाच ठिकाणी भावनांचे अवडंबर न माजवता आणण्याची कला या दिग्दर्शिकेने साधली. यातला व्हॅम्पायर चित्रप्रकार वगळून तिने केलेला ताजा चित्रपट ‘द बॅडबॅच’ हा ‘ए गर्ल वॉक्स होम’ची सुधारित अमेरिकी आवृत्ती आहे. वेगळा काळ, कथा आणि भूमीपटलाचा वापर करून तयार झालेली ही ‘इराणीश अमेरिकी’ निर्मिती पहिल्या चित्रपटाइतकी सरस नाही. तरी त्यातली काही खास वैशिष्टय़े समान असल्याने कलात्मक आणि व्यावसायिक चित्रपटांच्या सीमारेषेवरची चांगली अनुभूती चित्रपट प्रेक्षकाला देतो. चित्रपटात भविष्यकाळातील अमेरिकेने निषिद्ध केलेल्या टेक्सास भागातील वाळवंटी आणि निर्जन प्रदेश दिसतो. वरकरणी ठीकठाक दिसत असले तरी मानवी शरीरात किंवा जगण्यात कसलीतरी खोट निर्माण असल्याचे निदान झाल्यानंतर त्या व्यक्तींना (बॅडबॅच) या निषिद्ध प्रदेशात टाकून दिले जाते. तशा टाकून दिलेल्या व्यक्तींनीही तेथे एकत्र येऊन तिथे आपापले समूह तयार केलेले असतात. त्यातले काही मानवी मांस भक्षण करणारे असतात तर काही अमली पदार्थाचा वापर करून जिवंतपणी स्वर्गसुखाच्या मृगजळावर तरंगणारे. चित्रपटाची सुरुवात नायिका एरिअन (सुकी वॉटर हाऊस) बॅडबॅच बनून चांगल्या विश्वातून या मुर्दाड जगात येण्यातून होते. तिथे ती बंधक बनविली जाते. आपण मानवी मांस भक्षण करणाऱ्या टोळीत सापडलो आहोत, हे तिला आपला उजवा हात आणि पाय गमावल्यानंतर कळते. ती त्या भीषण कैदेतून चलाखीने स्केटबोर्डच्या मदतीने पळ काढते. वाळवंटात एकटेपणाने मृत्यू होण्याची भीती वाटत असतानाच तिला मदत आणि दुसरी ‘कम्फर्ट’ नावाची वस्ती सापडते. तिथल्या माणसांच्या दयेने पाच महिन्यांच्या काळात तिला कृत्रिम पाय बसवून मिळतो. ती तिथल्या विचित्र समाजाशी जुळवून घेते. स्वसंरक्षणार्थ तिच्याकडे रिव्हाल्व्हर असते आणि भोवतालातून घेतलेला हिंस्रपणा. त्यातूनच ती मानवभक्षक समूहातल्या माय लेकी वाटेत आल्यानंतर त्यातल्या आईची हत्या करते. वाळवंटात दु:खी आणि एकटय़ा पडलेल्या लहान मुलीला ती आपल्यासोबत कम्फर्ट वस्तीत नेते. तिकडे एका ड्रगपार्टीत तिला हरवून बसते. त्या मुलीचा पिता मिआमी मॅन (आधीच्या जगात बीचवर व्यायाम करून शरीरसौष्ठवाची टोकाची अवस्था प्राप्त केलेला जेसन मेमोआ ) तिच्या शोधार्थ कम्फर्ट वस्तीजवळ दबा धरून बसतो. तिथे त्याची गाठ एरिअनशी होते. एरिअन आणि मिआमी मॅन यांच्यात टोळीशी प्रतारणा करणारे पण एकमेकांबाबतचे विश्वासाचे नाते तयार होते. चित्रपट अशक्य ठिकाणच्या अशक्य परिस्थितीत प्रेमकथेच्या वळणाला स्पर्श करण्यास सज्ज होतो. चित्रपट दृश्य आणि संगीतश्रीमंत आहे. इथल्या जगाचे फार तपशील न देता, फक्त दृश्यांद्वारे भरपूर गोष्टी दिग्दर्शिकेने मांडल्या आहेत. इराणी सिनेमांतील अनेक संयत आणि असंवादी दृश्यांशी इथे तुलना करता येईल. इथले वातावरण मॅड मॅक्स या दोन वर्षांपूर्वी आलेल्या चित्रपटासारखे आहे. अन् तेवढे सोडले तर बाकी सारे इराणी कलात्मक सिनेमांच्या तोडीचे आहे. किआनू रिव्ह्ज या अभिनेत्याच्या वाटेला आलेली इथली गमतीशीर भूमिका आणि त्याचे तिरकस संवाद आणि कळणारही नाही इतक्या छोटय़ा भूमिकेतला जिम कॅरी असे पहिल्या फळीतले हॉलीवूड येथे दुय्यम-तिय्यम स्थानात आहे. फक्त हॉलीवूडचे व्यावसायिक किंवा फक्त इराणचे कलात्मक सिनेमे आस्वादणाऱ्या प्रत्येकाला आवडला नाही, तरी या दोन्ही देशांच्या चित्रपटांचे संमीलन घडवणारा हा चित्रपट वेगळे पाहण्यासाठी आतुर असणाऱ्यांसाठी दृश्यीक मौज आहे.
