‘तोपची’ च्या युद्धभूमीची अनुभूती * स्कूल ऑफ आर्टिलरीतील सोहळा विविध क्षमतेच्या तोफांमधून भडिमार.. लाँचरमधून अचूक लक्ष्यभेद करणारे रॉकेट्.. तोफगोळे, रॉकेटच्या माऱ्याने उजळलेला फायरिंग रेंजचा परिसर.. अशा प्रकारच्या भारतीय तोफखाना दलाच्या प्रहारक क्षमतेने नेपाळचे लष्करी शिष्टमंडळ प्रभावित झाले. त्यास निमित्त ठरले देवळालीच्या स्कूल ऑफ आर्टिलरीच्यावतीने आयोजित ‘तोपची’ या खास प्रात्यक्षिकांचे. आधुनिक तंत्रज्ञान आत्मसात करीत युध्दासाठी भारतीय सैन्य दल सक्षम होत असल्याचे प्रतिपादन यावेळी सिमला येथील आर्मी प्रशिक्षण विभागाचे कमांडर लेफ्टनंट जनरल एम. एम. नरावणे यांनी केले. देवळालीतील स्कूल ऑफ आर्टिलरीच्या मैदानात नेपाळच्या लष्करी शिष्टमंडळाच्या उपस्थितीत हा सोहळा दिमाखात पार पडला. याप्रसंगी स्कूलचे कमाडंट लेफ्टनंट जनरल आर. एस. सलारिया यांच्यासह इतर अधिकारी उपस्थित होते. स्कूलच्या वतीने दरवर्षी या प्रात्यक्षिकांचे आयोजन करण्यात येते. देवळाली कॅम्पलगतच्या फायरिंग रेंजवर सलग दीड तास चाललेल्या कार्यक्रमात तोफखाना दलाची मुख्य भिस्त सांभाळणारी १५५ एम. एम. बोफोर्स, १२० एम. एम. मॉर्टर, १०५ एम. एम. इंडियन फिल्ड गन आणि १०५ एम. एम. लाईट फिल्ड गन या तोफा सहभागी झाल्या होत्या. तसेच एकाचवेळी ४० रॉकेट डागण्याची क्षमता असणारे १२२ एम. एम. मल्टी बॅरल रॉकेट लाँचर, चिता आणि चेतक हेलिकॉप्टरच्या कामगिरीचे दर्शन घडविण्यात आले. तोफखाना दलाच्या टेहळणी आणि लक्ष्यनिश्चिती विभाग अर्थात सव्‍‌र्हिलन्स, टारगेट अ‍ॅक्विझिशन विंग (साटा) कडून वापरल्या जाणाऱ्या लोरोज, एएनटीपीक्यू यासारख्या टेहेळणी यंत्रणाही प्रदर्शनात मांडण्यात आल्या होत्या. यंदाच्या कार्यक्रमाचे वैशिष्टय़ म्हणजे नेपाळच्या लष्करी शिष्टमंडळांची उपस्थिती. भारतीय तोफखाना दलाच्या क्षमतेने त्यांनाही अक्षरश: भुरळ पाडली. नरावणे यांनी लष्कराच्या आधुनिकीकरणाची प्रक्रिया महत्वाची असल्याचे नमूद केले. लष्करी सामग्रीत नवीन तंत्रज्ञान आत्मसात करून भारतीय लष्कर स्वयंपूर्ण होत आहे. तंत्रज्ञानामुळे युध्दशैलीत बदल घडले. तोफखान्याच्या माऱ्यात अचूकता आली. आधुनिक टेहळणी यंत्राद्वारे शूत्रच्या हालचालींवर नजर ठेवता येते. या माध्यमातून भारतीय सैन्य दलाचे अद्ययावतीकरण होत असल्याचे नरावणे यांनी सांगितले. प्रहारक क्षमतेचे दर्शन भारतीय तोफखाना दलाकडे असणाऱ्या वेगवेगळ्या आयुधांची ओळख, क्षमता या निमित्ताने अधोरेखीत केली जाते. प्रात्यक्षिकात विविध क्षमतेच्या तोफा, रॉकेट लाँचर सहभागी झाले. प्रारंभी, हेलिकॉप्टर, खेचरावरून मैदानात आणलेल्या तोफांच्या सुटय़ा भागांची जवानांनी काही मिनिटांत बांधणी केली. त्यानंतर भडिमार सुरू झाला. बोफोर्स ही तोफखाना दलाचे महत्वाचे आयुध. मैदानावरील विविध क्षमतेच्या तोफांमध्ये तिने आपले वेगळेपण अधोरेखित केले. कारगील युद्धात महत्वपूर्ण भूमिका बजावणाऱ्या या तोफेची प्रहारक क्षमता पुन्हा एकदा पाहावयास मिळाली. एका मिनिटांत आठ ते १० स्मोक किंवा ‘हाय एक्स्प्लोझिव्ह बॉम्ब’चा मारा करू शकणाऱ्या १२० एम. एम. मॉर्टर गनने आपली क्षमता सिद्ध केल्यानंतर १०५ एम. एम. इंडियन फिल्ड गन, लाईट फिल्ड गन यांनी भडिमाराचे कसब दाखविले. प्रत्येकीच्या क्षमतेनुसार डागलेले गोळे अवघ्या २० ते ४५ सेकंदात लक्ष्यावर जाऊन आदळले. त्यानंतर रॉकेट लाँचरने एका पाठोपाठ एक केलेल्या फायरिंगने सर्वाना आश्चर्यचकित केले. तोफगोळ्यांच्या माऱ्याने फायरिंग रेंज परिसर उजळून निघाला. अग्निवर्षांव.. कार्यक्रमात बिनतारी यंत्रणेद्वारे विशिष्ट संदेश देण्यात आला. त्यामुळे सावध झालेले तोफांवरील जवान अवघ्या तीन ते पाच मिनिटांत सज्ज झाले. पाचव्या मिनिटाला विविध तोफांनी लक्ष्यावर जोरदार भडिमार केला. त्यास ‘अग्निवर्षांव’ असे म्हटले जाते. यामुळे फायरिंग रेंजचा डोंगर धुराने वेढला गेला. अल्प काळात तोफखाना दल कसे कार्यान्वित होते ही बाब दर्शविली गेली. डागलेल्या तोफगोळ्यांवर जमिनीवरून दिसू न शकणारी वैमानिकरहित विमाने लक्ष ठेवून होती. अचूक लक्ष्यभेद झाल्याची माहिती लगेच त्यांच्याकडून छायाचित्रांद्वारे उपलब्ध करून देण्यात आली. लढाऊ हेलिकॉप्टरच्या चित्तथरारक कसरती हिंदुस्तान एरोनॉटिक्सने निर्मिलेल्या हलक्या वजनाच्या लढाऊ हेलिकॉप्टरच्या कसरती या सोहळ्याचे विशेष आकर्षण ठरल्या. कार्यक्रमात फायरिंग रेंजच्या परिसरात अन्य हेलिकॉप्टरने जमिनीजवळून उडण्याचे प्रात्यक्षिक दाखविले. चिता, ध्रुव हेलिकॉप्टरमधून पाच ते सहा हजार फूट उंचीवरून पॅराट्रुपर्सने उडी मारून हवेतील कसरती सादर केल्या. यात एचएएलचे लढाऊ हेलिकॉप्टर सर्वाचे लक्ष वेधणारे ठरले. ग्लास कॉकपीट, सुरक्षेसाठी आवश्यक त्या यंत्रणा, दोन शक्तिशाली इंजिन, हवेतून हवेत अन् हवेतून
