सुदर्शन कुलथे यांची कामगिरी अविनाश पाटील, लोकसत्ता नाशिक : साल्हेर, मुल्हेर, गाळणा, विश्रामगड, लळिंग अशा कितीतरी गडकिल्ल्यांमुळे शिवकालीन इतिहासाचे वैभव आपल्या भाळी मिरविणाऱ्या उत्तर महाराष्टातील गडकिल्ल्यांच्या यादीत अजून एका किल्ल्याची भर पडली आहे. नाशिकचे गिर्यारोहक सुदर्शन कुलथे यांनी धुळे जिल्ह्यतील लळिंग किल्लय़ाच्या पर्वतरांगेत असलेला अप्रकाशित ‘रामगड’ प्रकाशात आणला आहे. विशेष शोधमोहिमेद्वारे त्यांनी धुळे तालुक्यातील सडगाव येथे असणारा रामगड हा केवळ धार्मिक डोंगर नसून तो किल्ला असल्याची ओळख पुढे आणली आहे. गिरिभ्रमण आणि गिर्यारोहणात आपल्या वैशिष्टय़पूर्ण कामगिरीने वेगळी ओळख निर्माण करणाऱ्या येथील वैनतेय संस्थेचे सुदर्शन कु लथे हे विश्वस्त असून नाशिक जिल्हा गिर्यारोहण संघाचे सचिव म्हणूनही ते काम पाहत आहेत. काही वर्षांंपूर्वी लळिंग किल्लय़ाच्या भटकंतीदरम्यान याच पर्वतरांगेत एक धार्मिक डोंगर असून त्यावर पाणी असल्याची माहिती स्थानिकांकडून कु लथे यांना मिळाली होती. तेव्हापासून या डोंगराविषयी उत्सुकता लागून राहिलेल्या कुलथे यांना नकाशे, मागील आठवडय़ात प्रत्यक्ष भेट आणि अधिक अभ्यास के ल्यानंतर या डोंगराचे नाव रामगड असून हा किल्ला असल्याचे अधोरेखित करणारा धांडोळा हाती लागला. धुळ्याजवळील लळिंग किल्लय़ापासून पश्चिचमेकडे ११ किलोमीटरवर असलेले सडगाव, हेंकळवाडी ही रामगडच्या पायथ्याची गावे आहेत. किल्लय़ापर्यंत पोहचण्यासाठी मालेगावहून करंजगव्हाण-दहिदी-अंजनाळेमार्गे सडगाव असा मार्ग आहे. किल्लय़ाची समुद्रसपाटीपासून उंची १९६० फूट (५९७ मी.) असून अगदी अध्र्या तासात गडमाथा गाठता येतो. रामगडाच्या पायथ्याजवळ तसेच वरती पीराचे स्थान आहे. रामगडावर तीन खोदीव पाण्याच्या टाकी आहेत. त्यापैकी उत्तरेकडे असलेल्या सुमारे सात फूट खोल असलेल्या टाक्यातील पाणी पिण्याजोगे आहे. गडमाथा आणि परिसरात आपटय़ाची झाडे मोठय़ा प्रमाणावर आहेत. रामगडावरील प्राचीन पाण्याची खोदीव टाकी, माथ्यावरील जोती यावरून हा किल्ला असण्याला पुष्टी मिळते. लळिंग पर्वतरांग पूर्व ते पश्चिम अशी पसरलेली आहे. लळिंग रांगेच्या पूर्व टोकावर लळिंग किल्ला तर, पश्चिम टोकावर रामगड आहे. लळिंग आणि गाळणा या किल्ल्यांच्या बरोबर मध्यभागी रामगड येतो. रामगडापासून सरळ रेषेत अंतर मोजल्यास लळिंग १० किलोमीटर तर गाळणा १२ किलोमीटरवर आहे. रामगडाच्या माथ्यावरून लळिंग आणि गाळणा दोन्ही किल्ले नजरेच्या टप्प्यात येतात. त्यामुळे या दोन्ही किल्लय़ांवर लक्ष ठेवण्यासाठीचे चौकीचे ठिकाण म्हणून रामगडची बांधणी असण्याची शक्यता आहे. रामगडावरून दोन्ही किल्लय़ांवर संदेश देणे, पोहचविण्याचे कामही होत असावे. रामगडावरील पाण्याची साठवणूक आणि गडमाथ्याचा परीघ पाहता अगदी जुजबी शिबंदी येथे असावी. पहारा देणे आणि चौकी म्हणूनच के वळ या गडाचा वापर होत असावा. रामगडावर सद्य:स्थितीत एकही हिंदू देवतेचे मंदिर, समाधी नाही. तरीही गडाचे नाव रामगड का, हे मात्र समजू शकत नाही. पंचक्रोशीतील विविध गावांतूनही या नावासंदर्भातील इतिहासाविषयी फारशी माहिती हाती लागत नाही. दर गुरुवारी लोक येथे पीराच्या दर्शनासाठी येत असतात. गुरुवार वगळता इतर दिवशी रामगडावर फारसे कोणी फिरकतही नाही. या शोधमोहिमेत कु लथे यांच्यासमवेत राहुल सोनवणे, हेमंत पोखरणकर, अविनाश जोशी, मनोज बैरागी हे सहभागी होते. नाशिकचे प्रसिद्ध इतिहासतज्ज्ञ आणि गिर्यारोहक गिरीश टकले यांचे या शोधमोहिमेसाठी मार्गदर्शन लाभले. फारुखी सुलतानांनी लळिंग किल्ला वसवला. त्याकाळात रामगड या टेहेळणीच्या किल्लय़ाची निर्मिती झाली असावी आणि ब्रिटिश काळातील बंडाच्या वेळी होळकरांच्या कागदपत्रांत याचा उल्लेख सापडण्याची शक्यता टकले यांनी वर्तवली आहे. रामगड हा किल्ला असल्याचे प्रकाशात आणले असले तरी अधिक माहितीसाठी पुन्हा त्या ठिकाणी जाऊन अभ्यास करावा लागणार आहे. अनेक गडकिल्ले असे आहेत की त्यांची इतिहासात फारशी नोंद आढळत नाही. ऐतिहासिक कागदपत्रांमध्येही त्यांचा उल्लेख आढळत नाही. परंतु, एखाद्या किल्ल्यावर जे अवशेष आढळतात, ते अशा ठिकाणी आढळतात. -सुदर्शन कुलथे (विश्वस्त, वैनतेय गिरिभ्रमण गिर्यारोहण संस्था, नाशिक)
