कीटकांच्या अद्भुत जगाचे संशोधन ही आपली आवड, तर अभ्यास हा आपला व्यवसाय आहे, असे ते सांगतात. मानवता व विज्ञान यांचा संबंध जोडण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे असेही त्यांना वाटते, त्यासाठी ते प्रयत्नशील आहेत. कीटकांसारख्या समाजशील सजीवांबाबत इतकी आत्मीयता दाखवणाऱ्या वैज्ञानिकाचे नाव आहे प्रा. राघवेंद्र गदगकर. त्यांचा जर्मनीने क्रॉस ऑफ ऑर्डर ऑफ द मेरिट या मानाच्या नागरी सन्मानाने गौरव केला. गदगकर यांचा जन्म कानपूर येथे २८ जून १९५३ रोजी झाला. ते सेंटर फॉर इकॉलॉजिकल सायन्सेस या बंगळुरूतील इंडियन इन्स्टिटय़ूट ऑफ सायन्सेसच्या संस्थेत प्राध्यापक व भारतीय राष्ट्रीय विज्ञान अकादमीचे अध्यक्षही आहेत. कीटकांच्या सामूहिक वर्तनाचा अभ्यास हा त्यांचा आवडीचा विषय. त्यातही त्यांनी रोपालिडिया मार्गिनाटा या गांधीलमाशीच्या स्थानिक प्रजातीचा वेध त्यांच्या संशोधनातून घेतला आहे. त्यांचे २७५ वैज्ञानिक शोधनिबंध प्रसिद्ध आहेत. कीटकांच्या वर्तनाबाबत डब्ल्यू. डी. हॅमिल्टन यांनी १९६४ मध्ये जे संशोधन केले ते पुढे नेण्यात गदगकर यांचा मोठा वाटा आहे. कीटकांच्या अभ्यासासाठी त्यांनी तीन दशकांपासून सक्रीय संशोधन गटही स्थापन केला असून कीटकांच्या उत्क्रांतीवर प्रकाश टाकण्याचा प्रयत्न केला आहे. कीटक समूहाने का राहतात, उत्क्रांतीच्या दृष्टिकोनातून त्यांना त्यामुळे काय फायदे होतात, मधमाश्यांमध्ये राणीमाशी कशी ठरते, अशा असंख्य प्रश्नांची उत्तरे देतानाच त्यांनी मानवी समाजापुढेही आरसा धरला आहे. विज्ञान व मानववंश शास्त्रे एकमेकांना पूरक आहेत, असे त्यांचे मत आहे. त्यामुळेच त्यांनी बंगळुरूच्या इंडियन इन्स्टिटय़ूट ऑफ सायन्सेस या संस्थेत ‘सेंटर ऑफ कंटेपररी स्टडीज’ हे अभ्यास केंद्र स्थापन केले. तेथे कवी संवाद कसा साधतात, वृत्तपत्रे कशी काढली जातात, सध्याचे प्रश्न इतिहासातून कसे सोडवता येतील, वैज्ञानिकही कवीच्या भाषेत संवाद साधू शकतील का, अशा भन्नाट कल्पनांवर आधारित शिक्षण दिले जाते. त्यांचा मार्ग वेगळा आहे, त्यामुळेच जर्मनीने त्यांना काही संस्थांचे सदस्यत्व दिले तसेच नागरी सन्मानही दिला. ‘सव्‍‌र्हायव्हल स्ट्रॅटेजीज’ हे त्यांचे पहिले पुस्तक. ‘सामाजिक जीवशास्त्र व कीटकांचे वर्तन’ या विषयातील नवीन संशोधनाची माहिती त्यात आहे. ‘द सोशल बायॉलॉजी ऑफ रोपालिडिया मार्गिनाटा - टुवर्ड्स अंडरस्टॅण्डिंग द इव्होल्युशन ऑफ सोश्ॉलिटी’ हे दुसरे पुस्तक काहीसे सखोल माहिती देणारे आहे. २००६ मध्ये अमेरिकेच्या राष्ट्रीय विज्ञान अकादमीचे ते परदेशी सदस्य म्हणून निवडले गेले. १९९३ मध्ये त्यांना शांती स्वरूप भटनागर पुरस्काराने गौरवण्यात आले होते.
