अन्वयार्थ: ‘सत्तेच्या प्रयोगशाळे’त..

२०१६ मध्ये भाजपने आसाम जिंकल्यापासून ईशान्येकडील एकापाठोपाठ राज्यांमध्ये स्वबळावर किंवा मित्रपक्षांच्या मदतीने सत्ता हस्तगत करण्यावर भर दिला. अरुणाचल प्रदेशमध्ये वर्षांनुवर्षे काँग्रेसचे प्राबल्य होते. अरुणाचल प्रदेशात भाजपला पुन्हा सत्ता मिळवून देणारे पेमा खांडू हे मूळचे काँग्रेसचे मुख्यमंत्री होते. आसाममधील भाजपच्या विजयानंतर खांडू हेसुद्धा भाजपच्या जवळ गेले. त्यांनी काँग्रेसचा राजीनामा देऊन ‘पीपल्स पार्टी ऑफ अरुणाचल प्रदेश’ हा पक्ष स्थापन करून सर्व ४३ आमदारांसह काँग्रेस विधिमंडळ पक्ष नवीन पक्षात विलीन केला! दोन महिन्यांतच या नव्या पक्षातही सत्तासंघर्ष सुरू झाला, तेव्हा ३३ आमदारांसह खांडू अधिकृतपणे भाजपवासी झाले. म्हणजे आठ वर्षांच्या मुख्यमंत्रीपदाच्या काळात खांडू यांनी तीन पक्षांचा प्रवास केला आहे. भाजपचे बहुतांशी आमदारही यापूर्वी काँग्रेस पक्षात होते. एकेकाळी या राज्यात एकतर्फी सत्ता भूषविलेल्या काँग्रेसचा अवघा एकच आमदार निवडून आला एवढी काँग्रेसची दयनीय अवस्था झाली आहे. विधानसभा निवडणुकीची प्रक्रिया सुरू झाली तेव्हाच मुख्यमंत्री खांडू यांच्यासह भाजपचे दहा उमेदवार बिनविरोध निवडून आले. तेव्हाच भाजप सत्तेत येण्याची औपचारिकता बाकी असल्याचे स्पष्ट झाले होते. पाच उमेदवार निवडून आलेला दुसऱ्या क्रमांकावरील नॅशनल पीपल्स पार्टी हासुद्धा भाजपप्रणीत एनडीएचा घटक पक्ष आहे.

 आसाममध्ये हेमंत बिश्व सरमा, अरुणाचल प्रदेशचे पेमा खांडू, त्रिपुराचे माणिक सहा, मणिपूरमध्ये एन. बिरेन सिंग हे सध्या भाजपचे मुख्यमंत्री असले तरी हे सारे पूर्वाश्रमीचे काँग्रेसचे मुख्यमंत्री वा नेते होते. सत्तेसाठी टोप्या बदलून ही सारी मंडळी भाजपच्या आश्रयाला गेली. पक्षाचा पाया विस्तारण्याबरोबरच सत्ता कायम राखण्याकरिता या भाजपनेही या ‘आयारामां’ना प्रतिष्ठा दिली. सिक्कीमचा राजकीय इतिहासही असाच आहे. तेथे देशात सर्वाधिक काळ मुख्यमंत्रीपद भूषविण्याचा विक्रम आतापर्यंत नोंद असलेल्या सिक्कीम डेमोक्रेटिक पक्षाचे पवनकुमार चामिलग यांचे वर्चस्व होते. पण त्यांचे जुने सहकारी प्रेमसिंह तमंग यांनी सिक्कीम क्रांतिकारी मोर्चा हा वेगळय़ा पक्षाची स्थापना करून २०१९ मध्ये सत्ता हस्तगत गेली. सत्ता गमावताच चामिलग यांच्या पक्षाचे१५ पैकी १० आमदार भाजपमध्ये आले. तर पोटनिवडणुकांमध्ये दोन जागा जिंकल्याने भाजपचे संख्याबळ १२वर गेले. सिक्कीम या डोंगराळ राज्याला घटनेच्या ३७१ (एफ) द्वारे काही विशेषाधिकार आहेत. ‘भाजप सत्तेत आल्यास जम्मू -काश्मीरला घटनेच्या ३७० अन्वये असलेले विशेषाधिकार रद्द केले, तसेच सिक्कीमबाबत होईल,’ हा विरोधकांचा प्रचार भाजपला भोवला. पण २०१९ मध्ये १.६२ टक्के मते मिळवलेल्या भाजपची मतांची टक्केवारी ५.१८ झाली हे पक्षासाठी तेवढेच समाधानकारक. पवनकुमार चामिलग हे यंदा दोन्ही मतदारसंघातून पराभूत झाले. या पक्षाचा एकच आमदार निवडून आला. भारताचा फुटबॉल संघाचा माजी कर्णधार एकेकाळचा सुपरस्टार खेळाडू भईचूंग भूतिया हासुद्धा या निवडणुकीत पराभूत झाला. गैरव्यवहारांवरून तुरुंगवास भोगून आल्यावरही स्वत:चा पक्ष स्थापन करून मुख्यमंत्रीपद मिळालेल्या तमंग यांच्यावर गेल्या पाच वर्षांत भ्रष्टाचाराचे आरोप झाले. पण जनतेने त्यांच्यावरच पुन्हा एकदा निर्विवाद विश्वास व्यक्त केला आहे. ईशान्य भारत ही भाजपसाठी ‘सत्तेची प्रयोगशाळा’ असली, तरी तेथील प्रत्येक प्रयोग यशस्वीच होईल असे नाही, एवढा धडा सिक्कीमने दिला आहे.