स्वरावकाश

पाश्चात्त्य संगीत परंपरेतील समूह संगीतात बँड या संकल्पनेला खूप प्राधान्य मिळते.

आजपासून बरोबर १०० वर्षांपूर्वी म्हणजे डिसेंबर १९२१ मध्ये हिराबाई बडोदेकर यांना सार्वजनिक मैफलीत गायन सादर करण्याची संधी मिळाली.

कलेचे रसायन भवतालातून मिळते. ते सगळ्यांपर्यंतच पोहोचत असते. पण त्यातल्या फार थोड्यांना त्यातील नवनिर्मितीच्या खाणाखुणा दिसतात.

मैफिलीचे इव्हेंटीकरण व्हायला ऐंशीच्या दशकानंतर सुरुवात होऊ लागली आणि संगीताचा व्यवसाय झाला.

तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे नंतरच्या काळात चित्रपटांतील गीते स्वतंत्रपणे ध्वनिमुद्रित करता येऊ लागल्याने पार्श्वगायन व संगीत शक्य झाले.

गायनाच्या शैलीशी मिळत्याजुळत्या सारंगीने आपोआपच संगीताच्या मैफिलीत स्थान पटकावले.

सतार आणि सरोद ही वाद्ये रसिकाकडे चेहरा करणारी असतात आणि त्यावरील स्वरस्थाने त्याला दिसू शकत नाहीत

गळ्यातून बाहेर पडणारा प्रत्येक आवाज किंवा ध्वनी स्वरच असतो असे नाही.

नवसर्जनाची ओढ असलेल्या कलावंतांमुळे कलेचा प्रवाह अधिक रुंद होतो.

सत्तरच्या दशकातील या उलथापालथी कमी वाटाव्यात, इतक्या वेगाने ऐंशीचे दशक संगीताच्या क्षेत्रात महत्त्वाचे ठरले.

‘मत्स्यगंधा’ हे संगीत नाटक १९६४ मधील. त्याने ‘आंधळ्यांची शाळा’ आणि ‘कुलवधू’च्या पुढचे पाऊल टाकले.

घराण्यांच्या अशा पोलादी भिंती भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर लगेचच ढासळायला सुरुवात झाली.