असे पाहुणे येती : ‘अग्निपंखां’ची माळ फुले!

उडणं ही पक्ष्यांना मिळालेली देणगी आहे. विविध पक्ष्यांचं उडणं पाहण्यात एक वेगळीच मजा असते. कधी कधी पक्ष्यांच्या उडण्यात काहीही हालचाल नसते.. म्हणजे घार, गरुड, गिधाड हवेत नुसते तरंगत असतात, तरीही पुढे जात असतात. वर्तुळ काढत बघता बघता वर जातात, चकरा टाकत असताना साधा पंख वरखाली करत नाहीत तरीही, नजरेच्या टप्प्यापलीकडे जातात.
   उडण्यामध्ये अनेक मूलभूत गोष्टींचा समावेश आहे. पक्ष्याचा निमुळता होत जाणारा आकार, आकाराच्या मानानं कमी असणारं वजन आहे, ते कमी ठेवण्याच्या उद्देशाने आवश्यक असलेली पोकळ हाडं, टणक असूनही वजनाला कमी असणारी चोच आणि त्या चोचीच्या आत दाताचं नसणं यांचा त्यात समावेश आहे. या सर्वाच्या बरोबरीलाच उत्क्रांत झालेले दोन पंख, त्यांचा विशिष्ट आकार सगळंच विलक्षण आहे.  
     ‘अग्निपंख’ हे आपल्या पंखांच्या जोरावर असाच दूरवरचा प्रवास करून येणारं सर्वात सुंदर पाणपक्षी आहेत. इंग्रजीत ‘ग्रेटर फ्लेमिंगो’ असं नाव असणाऱ्या या पक्ष्यांना मराठीत ‘रोहित’ असंही सुंदर नाव आहे. हे पांढरेशुभ्र पक्षी त्याच्या लाल पण काटक्या पायावर पाण्यात एका पाठोपाठ उभे असतात. चालताना कोणताही शिस्तभंग होणार नाही याची खबरदारी घेत दोघांमध्ये एकसारखं अंतर राखून, आपली कवायत चालू ठेवतात. आपल्याला जरी असं वाटलं की, ते एकमेकांना अगदी चिकटून उभे आहेत. तरी गरज पडेल तेव्हा ताबडतोब उडता यावं आणि उडण्यासाठी पंख पसरायला पुरेशी जागा मिळावी एवढं अंतर त्यांनी परस्परांमध्ये अगदी अदबीनं राखलेलं असतं. खरंतर पाच फूट उंचीचा हा पक्षी जेव्हा पंख पसरतो तेव्हा सहा फुटांची आडवी जागा व्यापतो. केवढा हा पंखपसारा. जर ते एकमेकांजवळ असतील आणि शिकारी पक्षी आला किंवा जिवाची भीती वाटली तर त्यांचं एकमेकांमधलं अंतर वाढायला लागतं. थोडे सुटे सुटे अलग होऊन, पण दोघांचे पंख एकमेकांवर आपटणार नाहीत, अशी काळजी घेत ते एकदम उडतात.
    त्यांच्या पायापेक्षा त्यांची मान जवळ जवळ दुप्पट असते. पण नेहेमी त्यांनी ती इंग्रजीतील ‘एस’ अक्षरासारखी वळवून जवळ ठेवलेली असते. त्यामुळे तिची लांबी आहे त्यापेक्षा कमी दिसते. या लंबुटांग्या पक्ष्याच्या पांढऱ्या पंखांमध्ये पाठीवर एक पन्हळ तयार झालेली असते. दुपारच्या वेळी या पन्हळीत स्वत:ची लांब मान सुरक्षित ठेवून झोपलेला अग्निपंख पक्षी पहायला फार मजा येते. या लांब पांढऱ्या मानेच्या पुढे असणारी जाडजूड आणि मध्येच मोडल्यासारखी वाकलेली गुलाबी चोच टोकाला काळी असते. इतर सर्व पक्ष्यांहून फारच वेगळी, अगदी फक्त त्याचीच खासियत म्हणावी अशी. दुसऱ्या कोणत्याही पक्ष्याच्या चोचीशी तुलना न करता येणारी अशी ही मोडल्यासारखी वाकलेली चोच जशीच्या तशी पाण्यात न घालता अग्निपंख पक्षी डोकं उलट करून पाण्यात बुडवतो त्यामुळे चोचीचा वरचा भाग पाण्यात खाली जातो आणि खालचा भाग वर येतो. चोचीला आतून कंगव्यासारखे दात असतात. याची संवेदनशील चोच जेव्हा पाण्यातल्या गाळातून फिरते. तेव्हा ती खाण्यासाठी आवश्यक पदार्थ त्यातून उचलते. पण त्याच्याबरोबरीने आलेले पाणी आणि अनावश्यक गोष्टी या कंगव्यासारख्या दातांमधून गाळले जातात.
  अग्निपंख पक्ष्याच खरं सौंदर्य पहायच तर एखाद्या मोठय़ा थव्यापाशी दबा धरून बसून राहावं लागतं. कसलीतरी चाहूल या थव्याला लागते आणि बघता बघता झपाझप पंख हलवत एक उंची हा थवा गाठतो, त्यावेळी पंखाच्या आतला लाल-भगवा रंग आणि त्याला जोडलेली काळी किनार  निशब्द करून टाकते. वासलेल्या तोंडानी हा अग्निपंखांचा आविष्कार पाहत असतानाच थवा पाण्याच्या दुसऱ्या काठावरती उतरतो आणि पाण्यात डोके खाली बूडवून कवायत करत चरायला सुरुवात करतो.
 मेधा कारखानीस