कामातील साचेबद्धपणा आणि कंटाळवाण्या चाकोरीतून बाहेर पडायचे असल्यास आपल्या कामात सृजनशीलता आणणे आवश्यक ठरते. कामाविषयीचा दृष्टिकोन बदलला की आपोआप चाकोरीतून बाहेर पडणे शक्य होते. अपेक्षित यश मिळवण्यासाठी आपल्याला कामात कल्पकतेचा उपयोग करता येणं अत्यावश्यक असते.
झपाटय़ाने बदलत जाणाऱ्या व्यावसायिक वातावरणात, सगळ्यांचीच ओढ ‘आता नवीन काय,’ याचा विचार करण्याकडे असते. प्रभावी आणि परिणामकारक विचारांची निर्मिती कायम होत राहावी, असे वाटत असेल तर त्यासाठी आपल्याला त्या दिशेने पाऊल उचलणे गरजेचे आहे. कामातील साचेबद्धपणा आणि कंटाळवाण्या चाकोरीतून बाहेर पडायचे असल्यास आपल्या कामात सृजनशीलता आणणे आवश्यक ठरते. कामाविषयीचा दृष्टिकोन बदलला की आपोआपच आपल्याला चाकोरीच्या पल्याड पाहणे शक्य होते.
आपल्याला अपेक्षित असलेले यश मिळवण्यासाठी कामात कल्पकतेचा उपयोग करायला हवा.  हे कसे करता येईल, ते पाहू या.
१. सर्वात आधी आपले वर्क टेबल / क्युबिकल कलात्मक सजवा. काहीजण  कामाच्या टेबलवर आपली आवडती चित्रं लावतात तर काही देव-देवतांचे फोटो. काहींना आपल्या मुलांचे फोटो पाहून कामाचा हुरूप येतो तर काहींना छान म्हणी किंवा सद्विचार वाचून. ज्यांना छोटी कुंडी/ फुलदाणी  ठेवणे शक्य असते, त्यांनी ती अवश्य ठेवावी.
२. कार्यालयात मंद आवाजातील पाश्र्वसंगीत ऐकण्याची परवानगी असल्यास, त्याचा लाभ घ्यावा. स्वतंत्र केबिन असल्यास हळूवार लावावे; तुमची कामाची जागा इतरांसोबत क्युबिकलमध्ये असल्यास ईअर फोन्स लावून ऐकावे. संगीताचा वापर प्रेझेन्टेशनमध्ये केल्यास ते अधिक प्रभावशाली होते- मात्र ते संगीत विषयाला अनुरूप असायला हवे.
३. कामाचे स्वरूप जर सतत एकाच ठिकाणी बसून काम करण्याचे असले तर दर तासाला एक ‘स्ट्रेच ब्रेक’ घ्यावा. असे केल्याने आखडलेल्या स्नायूंना सल करता येते आणि अंगात तरतरी यायला मदत होते. विचारांना चालना आणायची असेल तर एखादा विनोद वाचा!
४. एक काम पूर्ण झाले की, दोन-तीन मिनिटे अगदी शांत बसा आणि नंतरच दुसऱ्या कामाची सुरुवात करा. मेंदूला असा ‘कूिलग ब्रेक’ आवश्यक असतो. त्यामुळे विचारांचा कल्लोळ कमी व्हायला अवकाश मिळतो.
५. कामांची यादी करताना निरनिराळ्या रंगांच्या पेनांचा वापर करता येईल. कामे विसरल्यास केलेल्या रंगांच्या वापरामुळे आठवायला मदत होते.
अनेक कंपन्यांमध्ये दिवाळी वा नववर्षांच्या निमित्ताने ‘बेस्ट वर्क स्टेशन’ अशी आंतर विभागीय स्पर्धा असते. अशा उपक्रमांमुळे वातावरणातील सृजनशीलता कामामध्येही उतरते. सृजनशीलता असण्यासाठी उत्तम चित्र काढता येणे गरजेचे असते, असे नाही तर उपलब्ध गोष्टींमधून नवीन काय करता येईल किंवा वेगळ्या पद्धतीने कसे करता येईल, हे महत्त्वाचे आहे. इनोव्हेशनसाठी तर हे अत्यावश्यक ठरते.
कर्मचाऱ्यांमध्ये उत्साह राहावा आणि त्यांना आपले काम अभिनव पद्धतीने करता यावे, यासाठी काही बडय़ा कंपन्यांमध्ये विविध इनडोअर क्रीडाप्रकार खेळण्याची सुविधा उपलब्ध असते. अशा कार्यालयांमध्ये कॅरम, बुद्धिबळ, टेबल टेनिस यासारखे खेळ जेवणाच्या सुट्टीत अथवा थोडय़ा मोकळ्या वेळात खेळता येतात.
सातत्याने नवीन कल्पना सुचण्यासाठी आणि चाकोरीबाहेर विचार करता यावा, यासाठी अनेक तंत्रे उपलब्ध आहेत. ‘ब्रेन स्टॉर्मिग’  किंवा ‘विचारमंथन’ हे त्यातील सर्वात लोकप्रिय तंत्र होय. यात अनेकजण एकत्र येऊन आपले विचार इतरांसमोर मांडतात. विचारमंथन सुरू असताना त्या संदर्भातील अंतिम निर्णय घेतला जात नाही तर केवळ सर्वाच्या विचारांची नोंद घेतली जाते- त्या वेळी ती नोंद कितीही क्षुल्लक अथवा अर्थहीन वाटली तरी. नंतर सगळे मिळून प्रत्येक विचाराचे विश्लेषण करतात आणि त्यातून योग्य त्या विचाराची निवड करतात.
दुसरे तंत्र म्हणजे आपल्या कामाचा अलिप्त राहून विचार करणे. हेच काम दुसऱ्या व्यक्तीने माझ्यापेक्षा श्रेष्ठ पद्धतीने कसे केले असते, या सकारात्मक विचारांनी काम करणे आवश्यक ठरते. कामाची पद्धत बदलल्याने कामाचे रूपडेही पालटते. ‘आपण करतो तेच योग्य’ या विचाराला यामुळे धक्का लागू शकतो!  काम सुधारण्यासाठी सृजनशीलतेचा वापर करून आपले काम उत्तम आणि सोप्या पद्धतीने करता यायला हवे. ‘वर्क स्मार्ट, नॉट जस्ट हार्ड,’ हे त्यामागचे उद्दिष्ट असायला हवे आणि ते काम करताना समाधानही मिळायला हवे आणि हाच चांगले काम आणि उत्तम काम यातील फरक दाखवणारा घटक ठरतो.
आपल्या सर्वामध्ये कमी-जास्त प्रमाणात कल्पकतेची सुप्त क्षमता असते.  सृजनशीलतेच्या बाबतीत ‘संधी नाही, म्हणून सामथ्र्य नाही,’ असे होऊ शकत नाही. सृजनशीलतेचा उपयोग केला नाही तर अंगीभूत क्षमताही लुप्त व्हायला लागतात. अशा वेळेस शक्य असेल तिथे आणि शक्य तेव्हा कल्पपकतेचा उपयोग करता यायला हवा.