रोहिणी शहा दुय्यम सेवा (गट ब) मुख्य परीक्षा ९ जुलैपासून सुरू होत आहे. या लेखापासून मुख्य परीक्षेच्या तयारीबाबत चर्चा करण्यात येईल. मुख्य परीक्षेमध्ये पेपर एक हा तिन्ही पदांसाठी संयुक्त पेपर आहे आणि पेपर दोन हा सामान्य क्षमता चाचणी आणि त्या त्या पदाच्या कर्तव्यासाठी आवश्यक असलेल्या ज्ञानावर आधारित वेगळा अभ्यासक्रम यांवर आधारित असेल. एकूण दोनशे गुणांसाठी होणाऱ्या मुख्य परीक्षेसाठी वस्तुनिष्ठ बहुपर्यायी स्वरूपाच्या दोन प्रश्नपत्रिका असतात व त्यांचे स्वरूप पुढीलप्रमाणे असते. (सोबत तक्ता) या लेखामध्ये संयुक्त पेपरच्या तयारीबाबत चर्चा करण्यात येत आहे. तर पदनिहाय पेपरच्या तयारीबाबत स्वतंत्रपणे चर्चा करण्यात येईल. पेपर १ (संयुक्त पेपर) तयारी मराठी व इंग्रजी या पेपरच्या अभ्यासक्रमाचे व्याकरण, म्हणी-वाक्प्रचार आणि आकलन असे ढोबळमानाने तीन भाग दिसून येतात. व्याकरणावरील प्रश्नांची तयारी करताना दोन्ही भाषांच्या व्याकरणाचे नियम समजून घेणे सगळय़ात महत्त्वाचे आहे. अभ्यासक्रमामध्ये संधी, समास, अलंकार, शब्दरचना, काळ, वाक्य पृथ:करण अशा बाबींचा स्वतंत्र उल्लेख केलेला नाही. मात्र त्यांवर प्रश्न विचारण्यात आले आहेत. त्यामुळे व्याकरण या व्याख्येत जे येते त्याबाबत आपल्याला माहिती असणे आणि ही माहिती नेमकी व अचूक असणे हे प्रश्न सोडविण्यासाठी आवश्यक आहे. मराठीतील विभक्ती प्रत्ययांचे कोष्टक, सामासिक शब्दांची उकल, महत्त्वाचे तत्सम, तद्भव आणि देशी शब्द पाठ करावेत आणि त्यांचे नियम व्यवस्थित समजून घ्यावेत. इंग्रजीमधील काळ व प्रयोगांच्या वाक्यरचनेचा टेबल, तसेच प्रथम, द्वितीय व तृतीय पुरुषी वाक्यांसाठीचे कोष्टक आणि महत्त्वाच्या क्रियापदांची past participle, past perfect participle यांचे कोष्टक पाठच असायला हवेत. वाक्यरचनेचे नियम पक्के माहीत असतील तर वाक्य रूपांतरणाचे प्रश्न नक्कीच सोडवता येतात. शब्दरचनेचे मराठीतील नियमही माहीत असणे आवश्यक आहे. तयारीच्या काळात अवांतर वाचनासाठी वेळ काढणे काही वेळेस शक्य होत नाही. अशा वेळी म्हणी, वाक्प्रचार यांचे संकलन असलेले छोटेसे पुस्तक किंवा पिंट्रआऊट सोबत बाळगावे. अधूनमधून त्यातील म्हणी, वाक्प्रचार वाचून त्यांचा अर्थ समजून घ्यावा. अर्थाची उकल झाली की त्यांचा उदाहरणांमध्ये वापर करणे किंवा केलेला वापर योग्य आहे की नाही हे कळणे सोपे होते. आकलनासहित वाचन आणि नियमांचा सराव अशी रणनीती या घटकाच्या तयारीसाठी योग्य ठरेल. सामान्यज्ञान : चालू घडामोडी जागतिक तसेच भारतातील चालू घडामोडींच्या नोटस् सूत्रबद्धपणे पुढीलप्रमाणे काढता येतील - केंद्र व राज्य सरकारच्या योजना, धोरणे व त्यातील महत्त्वाचे मुद्दे, देशावर प्रभाव टाकू शकणाऱ्या आंतरराष्ट्रीय स्तरावरील महत्त्वाच्या घटना, ठळक पर्यावरणीय व भौगोलिक घटना, त्याबाबतचे निर्णय, अर्थव्यवस्था व राज्यव्यवस्थेसंबंधी घडामोडी, विज्ञान तंत्रज्ञानविषयक घडामोडी, महत्त्वाच्या परिषदा, संघटना, चर्चेतील व्यक्ती, त्यांचे कार्यक्षेत्र, नियुक्त्या-निवड-बढती, पुरस्कार, सन्मान, पारितोषिके, ग्रंथ लेखक, निधन, महत्त्वाच्या चर्चेतील कंपन्या, संस्था, त्यांचे प्रमुख, त्यांचे उत्पादन क्षेत्र, चर्चेतील ठिकाणे, विज्ञानातील शोध व त्यातील संकल्पना, महत्त्वाच्या समित्या-आयोग व त्यांचे अहवाल, महत्त्वाची आर्थिक आकडेवारी, महत्त्वाची विधेयके, कायदे व घटनादुरुस्त्या, महत्त्वाचे न्यायालयीन निवाडे इ. माहिती अधिकार अधिनियम, २००५ व महाराष्ट्र लोकसेवा हक्क अधिनियम, २०१५ दोन्ही अधिनियमांतील महत्त्वाच्या व्याख्या, तरतुदी, विहीत कालावधी, सेवा/ माहिती देणारे व अपीलीय प्राधिकारी यांचे अधिकार, कर्तव्ये, नियमांतील अपवाद, दंडांची/ शास्तीची तरतूद या बाबी मुख्य अधिसूचनेतून आणि नियमांतून तयार कराव्यात. संगणक व माहिती तंत्रज्ञान आधुनिक समाजातील संगणकाची भूमिका, वेगवेगळय़ा क्षेत्रातील जीवनात संगणकाचा वापर, नवीन उद्योग म्हणून माहिती तंत्रज्ञानाचा निरनिराळय़ा सेवा-सुविधा मिळविण्यासाठी होणारा उपयोग, भारतातील माहिती तंत्रज्ञान उद्योगाची वाढ व त्याचा दर्जा, माहिती तंत्रज्ञान उद्योगातील मूलभूत प्रश्न व त्यांचे भवितव्य या बाबींची तयारी संदर्भ साहित्यासहित वृत्तपत्रीय चर्चेतून अपडेट कराव्यात. डेटा कम्युनिकेशन, नेटवर्किंग आणि वेब टेक्नॉलॉजी यातील महत्त्वाच्या संज्ञा व संकल्पना समजून घ्याव्यात आणि थोड्क्यात प्रणालीची माहिती करून घ्यावी. शासनाचे कार्यक्रम जसे मीडिया लॅब एशिया, विद्यावाहिनी, ज्ञानवाहिनी, सामूहिक माहिती केंद्र इत्यादी बाबी उद्देश, प्रक्रिया, लाभार्थी यांचा आढावा घ्यावा. सायबर गुन्हे व त्यावरील प्रतिबंध याबाबतचे कायदे मुळातून वाचून त्यांची तयारी करावी.
