फारुक नाईकवाडे अभियांत्रिकी, वन आणि कृषी सेवांसाठीच्या राजपत्रित तांत्रिक सेवा संयुक्त पूर्वपरीक्षेच्या अभ्यासक्रमाची आधीच्या स्वतंत्र पूर्वपरीक्षांच्या अभ्यासक्रमाशी तुलना मागील लेखामध्ये पाहिली. या लेखामध्ये पूर्वपरीक्षेतील भाषा विषयांच्या तयारीबाबत चर्चा करण्यात येत आहे. तिन्ही सेवांसाठीच्या पूर्वपरीक्षांमध्ये मराठी आणि इंग्रजी भाषा घटक समाविष्ट होते आणि त्यांचा अभ्यासक्रमही सारखाच होता. प्रश्नसंख्या आणि गुणांचे प्रमाण बदलले तरी अभ्यासक्रम समानच असल्याने आधीपासून तयारी करणाऱ्या उमेदवारांना काही वेगळी तयारी करावी लागणार नाही. मात्र नव्याने तयारी करणाऱ्या उमेदवारांसाठी भाषा विषयांची तयारी करताना थोडे जास्त प्रयत्न करावे लागू शकतात. तांत्रिक क्षेत्रांतील पदवीचे माध्यम बहुतांश वेळा इंग्रजी असते त्यामुळे मराठी भाषेशी संपर्क कमी झालेला असतो आणि इंग्रजी भाषाही तांत्रिक परिभाषेपुरतीच मर्यादित झालेली असते. त्यामुळे शब्दसंग्रह, व्याकरण, आकलन या घटकांसाठी थोडी जास्त मेहनत घ्यावी लागणार आहे. मराठी आणि इंग्रजी दोन्ही भाषांचा अभ्यासक्रम एकसारखाच असल्याने त्यांच्या तयारीबाबत या लेखामध्ये एकत्रित चर्चा करण्यात येत आहे. तिन्ही सेवांच्या मागील प्रश्नपत्रिकांची उजळणी आणि विश्लेषण केल्यास आयोगाच्या प्रश्न विचारण्याच्या पद्धतीचा अभ्यास शक्य होईल. शक्यतो सरळसोट आणि सोपे प्रश्न विचारण्याकडे आयोगाचा कल असलेला दिसून येतो. अभ्यासक्रमाचे ढोबळमानाने पुढील चार विभाग विचारात घेऊन तयारी करता येईल: शब्दसंग्रह, व्याकरण, म्हणी व वाक्प्रचार आणि उताऱ्याचे आकलन. * शब्दसंग्रह समानार्थी, विरुद्धार्थी शब्द, शब्दसमूहासाठीचा शब्द हा भाग ‘आकलना’मध्ये समाविष्ट होतो. मराठी आणि इंग्रजी दोन्ही भाषांमधील शब्दसंग्रहावरील प्रश्न हे अगदीच शालेय पातळीवरचे नाहीत. तरी रोजचे काही ना काही वाचन असलेल्या उमेदवारांना त्यांचे संदर्भ सहजपणे लागतील अशा प्रकारचे आहेत. त्यामुळे चालू घडामोडींसाठी वृत्तपत्र वाचन करताना त्याचाच भाषिक तयारीसाठी वापर करणे हा वेळेची बचत करणारा स्मार्ट उपाय आहे. समानार्थी/ विरुद्धार्थी शब्दांबाबतचे प्रश्न सोडविण्यासाठी प्रश्नातील शब्दाचा अर्थ नेमकेपणाने माहीत असायला हवा. मराठीतील शब्दांच्या -हस्व-दीर्घ वेलांटी/ उकारांमधील बदलामुळे तसेच काना/ मात्रा/ वेलांटीची जागा बदलल्याने शब्दांचे अर्थ बदलतात हे लक्षात ठेवायला हवे. उदा. पाणि (हात) - पाणी (जल). इंग्रजीमधील एकसारख्या उच्चाराच्या किंवा स्पेलिंगच्या पण वेगळे अर्थ असणाऱ्या शब्दांच्या बाबतीत किंवा एकसारखा उच्चार पण स्पेलिंगमध्ये थोडय़ाशा बदलामुळे अर्थ बदलतो अशा शब्दांच्या बाबतीत नेमका अर्थ माहीत असणे आवश्यक ठरते. उदा. conform आणि confirm या शब्दांमध्ये गोंधळ उडू शकतो. त्यामुळे प्रश्नातील व पर्यायातील शब्द काळजीपूर्वक वाचणे गरजेचे आहे. * व्याकरण मराठीतील विभक्ती प्रत्ययांचे कोष्टक आणि इंग्रजीमधील काळ व प्रयोगांच्या वाक्यरचनेचा टेबल पाठच असायला हवेत. मराठीतील व्याकरण या व्याख्येत जे येते त्या संधी, समास, अलंकार, शब्दांचे प्रकार, काळ, वाक्य पृथक्करण अशा बाबींचा अभ्यासक्रमामध्ये स्वतंत्र उल्लेख केलेला नाही आणि त्यांवर स्वतंत्रपणे प्रश्न विचारण्यास स्कोपही कमी असला तरी वाक्यरचना, वाक्यपृथक्करण या बाबी व्यवस्थित तयार करायला हव्यात. अन्य मुद्यांबाबत नियम व्यवस्थित समजून घेणे आणि त्यांचा काही उदाहरणांमध्ये वापर करून पाहणे पुरेसे आहे. इंग्रजीतील वाक्य रूपांतरणाचे प्रश्न वाक्यरचनेचे नियम पक्के माहीत असतील तर नक्कीच सोडवता येतात. शब्दांचा वापर, काळ, प्रयोग ,degrees of comparison याबाबतचे नियम तयार करण्यासाठी उदाहरणांमध्ये वापर करायचा सराव करणे परिणामकारक ठरते. *म्हणी व वाक्प्रचार म्हणी व वाक्प्रचार यावरील प्रश्न सोडविण्यासाठी अवांतर वाचन हा उत्तम उपाय आहे. तयारीच्या काळात अवांतर वाचनासाठी वेळ काढणे शक्य नसेल तर म्हणी, वाक्प्रचार यांचे संकलन किंवा बाजारात उपलब्ध पुस्तक वापरावे. त्यातील म्हणी, वाक्प्रचार वाचून त्यांचा अर्थ समजून घ्यायला हवा. अर्थाची उकल झाली की त्यांचा उदाहरणांमध्ये वापर करणे सोपे होते. * उताऱ्याचे आकलन दोन्ही भाषांमध्ये प्रत्येकी किमान ५ गुणांसाठीचे प्रश्न उताऱ्यावर आधारित असू शकतील. हे प्रश्न सोडविताना पुढील बाबी लक्षात घ्याव्या: १० गुणांसाठी प्रश्न विचारण्यात येणार असले तरी उपलब्ध वेळ आणि उताऱ्याची लांबी, काठिण्य पातळी यांचा विचार करता वेळेचे नियोजन महत्त्वाचे ठरते. मराठी उतारा साधारणपणे २५० ते ३०० शब्दांचा तर इंग्रजी उतारा साधारण २०० शब्दांचा असू शकेल. उताऱ्याला शीर्षक देणे, उताऱ्यामध्ये स्पष्टपणे सापडतील अशा मुद्या / वाक्यांवर आधारित असेच प्रश्न विचारलेले असतील तर वेळ वाचवण्यासाठी आधी प्रश्न पाहून मग उतारा वाचावा. वाचनावेळी प्रश्नाशी संबंधित वाक्ये अधोरेखित करता येतील. जेणेकरून प्रश्न सोडविताना संबंधित वाक्य पटकन सापडेल. इंग्रजीच्या तयारीसाठी रोजचे पेपर वाचन किंवा इतर कोणतेही इंग्रजी वाचन (व्हॉट्सअॅप, ट्विटर, इन्स्टाग्राम, फेसबुकवरील पोस्ट्स बिलकूल नाही) उपयोगी ठरेल. मराठी वाचनाची सवय कमी झाली असेल तर वाचनाचा वेग कमी होऊन उत्तरे शोधायला जास्त वेळ लागू शकतो, त्यामुळे परीक्षा द्यायचा निर्णय घेतल्यापासून रोज मराठी वाचनाचा सराव सुरू करणे आवश्यक आहे. * संदर्भ पुस्तके मराठीसाठी लीला गोविलकर यांची व्याकरण व शब्दसंग्रहावरील पुस्तके तसेच मो. रा. वाळिंबे यांचे मराठी व्याकरण हे पुस्तक इंग्रजी व्याकरणासाठी रेन अँड मार्टिन किंवा पाल अँड सुरी यांची पुस्तके किंवा के सागर प्रकाशनाचे संपूर्ण इंग्रजी हे पुस्तक.
