आपल्या देशात आजही जाणकार स्फोटकतज्ज्ञ अगदी हाताच्या बोटांवर मोजण्याइतकेच आहेत. खरे तर स्फोटकतज्ज्ञांच्या कामाचा आवाका आज प्रचंड प्रमाणात वाढला आहे. रस्ते बांधणी, खडक फोडणे तसेच बोगदे खणणे इत्यादी नागरी सोयी-सुविधांच्या निर्मितीसाठी स्फोटकतज्ज्ञांची आवश्यकता भासते. त्याचसोबत अतिरेकी कारवायांचा बीमोड करण्यासाठीही स्फोटकतज्ज्ञांची नितान्त गरज असते. मात्र, दुर्दैवाने ज्यांना स्फोटकांची शास्त्रीय माहिती नाही किंवा अर्धवट माहिती आहे अशा व्यक्ती स्फोटकांचा वापर करतात आणि अपघातांना आमंत्रण मिळते.
स्फोटकतज्ज्ञ होण्यासाठी सिव्हिल इंजिनीअरिंगची किमान पदविका अथवा पदवीप्राप्त असणे योग्य ठरते. त्याखेरीज उमेदवारांना विविध प्रकारच्या खडकांची माहिती किंवा भूगर्भशास्त्राची तोंडओळख असणे आवश्यक आहे. स्फोटकांची किंवा सुरुंगाची माहिती तसेच विविध प्रकारच्या स्फोटकांच्या संयमित वापरासंबंधीची माहिती स्फोटकतज्ज्ञांना असायला हवी.
खाण अभियांत्रिकीचा अभ्यासक्रम शिकविणारी महाविद्यालये पदवी किंवा पदविकेनंतर या संदर्भातील एक-दोन वर्षांचे अभ्यासक्रम आयोजित करीत असतात. याशिवाय जे विद्यार्थी यासंबंधित विषयांचा अद्ययावत ज्ञान देणारा कमी कालावधीचा – एक अथवा दोन महिन्यांचा अभ्यासक्रम करू इच्छितात, त्यांच्यासाठी आणखी एक पर्याय उपलब्ध झाला आहे. अशा उमेदवारांसाठी सिमकॉन्स कन्सल्टंट या कंपनीतर्फे मुंबईत कमी कालावधीचे अभ्यासक्रम आयोजित केले जातात. त्यात भूगर्भशास्त्र, स्फोटके, त्यांचा संयमित वापर, तसेच विविध सरकारी र्निबध, सुरक्षा व संबंधित माहिती दिली जाते.
क्षेत्रातील कामाचे स्वरूप
स्फोटक तज्ज्ञाला वेगवेगळ्या स्फोटकांची शक्ती व माहिती (रासायनिक व भौतिक गुणवत्ता) असावी लागते. कामाचे नेमके स्वरूप माहीत असणेही अत्यावश्यक आहे. कारण त्यानुसारच स्फोटकांची निवड व प्रमाण ठरवावे लागते. काही खास जागीस्फोटकांचा संयमित वापर करणे गरजेचे ठरते.
आवश्यक कौशल्ये
 स्फोटकतज्ज्ञांची गरज खडक फोडणे, बोगदे खणणे, खाणी इत्यादी ठिकाणी आवश्यक असते. तसेच काही खास कामांसाठी, पाण्याखालील स्फोट, काँक्रीटच्या इमारती पाडणे इत्यादी कामांमधील संयमित वापर करतानाही स्फोटकतज्ज्ञाचे मार्गदर्शन अत्यावश्यक ठरते. स्फोटकतज्ज्ञाला स्वतंत्रपणे सल्लागार म्हणून काम मिळू शकते किंवा मोठय़ा कंपन्यांमध्ये (ई.सी.सी. कन्स्ट्रक्शन कंपनी, गॅमन इंडिया, एच.सी.सी. इत्यादी) नोकरी मिळू शकते. त्यांना उत्तम वेतन कमावता येते. मुळात स्फोटकतज्ज्ञांची संख्या फारच कमी असल्यामुळे या क्षेत्रात काम करण्यास मोठा वाव उपलब्ध आहे.
संलग्न विषयांचे ज्ञान
भूगर्भशास्त्र, स्फोटकांची शास्त्रीय माहिती, त्यांचा संयमित वापर, या क्षेत्रातील सरकारी नियमावली, सुरक्षा व त्याची आवश्यकता यासंबंधीचे अद्ययावत ज्ञान मिळवणे स्फोटकतज्ज्ञाला अत्यावश्यक ठरते.
अभ्यासक्रमाचे स्वरूप
या अभ्यासक्रमाला प्रवेश घेण्याआधी उमेदवाराला कमीत कमी एक ते दोन वर्षे या क्षेत्रातील कामाचा अनुभव असावा. त्यानंतर ‘परवानाधारक विस्फोटकाच्या’ परीक्षेत उत्तीर्ण व्हावे लागते. ही लेखी व तोंडी परीक्षा विस्फोटक अधिकारी, केंद्र सरकारतर्फे घेण्यात येते. मुंबईजवळ वाशीत हे कार्यालय आहे. ही परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यावर उमेदवार परवानाधारक विस्फोटक म्हणून नोकरी करू शकतो. या परीक्षेत मुख्यत्वे सरकारी अधिनियम, स्फोटकांची वर्गवारी व सुरक्षा यासंबंधीचे प्रश्न विचारले जातात.
स्फोटके वापरताना सुरक्षेचे सर्व नियम काटेकोरपणे पाळले गेले तर अपघातांची शक्यता उरत नाही. मात्र कायद्यातील तरतुदींना नजरेआड करून जर कुणाच्याही दबावाखाली येऊन सोपा मार्ग अवलंबला तर मात्र अपघातांना नक्कीच निमंत्रण मिळते.