महाराष्ट्र लोकसेवा आयोगाद्वारे घेतली जाणारी महाराष्ट्र कृषी सेवा मुख्य परीक्षा १७ डिसेंबर २०१७ रोजी होणार आहे. त्यामुळे आजच्या अंकात आपण महाराष्ट्र कृषि सेवा (मुख्य) परीक्षेची माहिती करून घेऊया. त्यायोगे मुख्य परीक्षेचे स्वरूप, अभ्यासक्रम, प्रश्नपत्रिकांचे विश्लेषण आणि अभ्यासाचे नियोजन कसे करता येईल ते पाहु. प्रश्नपत्रिकांची संख्या - दोन (एक अनिवार्य व एक वैकल्पिक) * कृषि विज्ञान हा विषय अनिवार्य असून परिक्षार्थीला कृषि किंवा कृषि अभियांत्रिकी यापैकी एका विषयाची वैकल्पिक विषय म्हणून निवड करता येते. * मुख्य परीक्षेच्या दोन्ही विषयांच्या प्रश्नपत्रिका (अनिवार्य आणि वैकल्पिक) फक्त इंग्रजी माध्यमातच असतात. * मुख्य परीक्षा अभ्यासक्रम - * अभ्यासक्रमातील प्रमुख घटक येथे देत आहे. संपूर्ण अभ्यासक्रमासाठी आयोगाच्या संकेतस्थळाला भेट द्यावी. पेपर १ (अनिवार्य) कृषि विज्ञान (अ‍ॅग्रीकल्चर सायन्स) * अ‍ॅग्रॉनॉमी अ‍ॅग्रॉनॉमीची तत्वे - * अ‍ॅग्रॉनॉमी - व्याख्या व्याप्ती आणि कृषी शास्त्रज्ञांची भूमिका. * पिकांचे वर्गीकरण - भारत आणि महाराष्ट्रातील कृषि हंगाम * मशागत (टिलेज) - मशागतीचे जमीन व पिकांच्या वाढीवरील परिणाम. * बियाणे - * पेरणी प्रणाली - * तृण २) कृषी हवामानशास्त्र - कृषी हवामानशास्त्र व्याख्या, तापमान मापन, सौर किरणे, वातावरणीय दबाव, हायड्रॉलॉजीकल सायकल. ३) जलसिंचन पाणी व्यवस्थापन - * पाण्याचे स्त्रोत, आद्र्रता, बाष्पीभवन. * सिंचन * ड्रेनेज ४) फिल्ड क्रॉप्स - अ) खरीप पिके ब) फिल्ड पिके ५) पर्जन्य आधारीत शेती : महाराष्ट्रातील अ‍ॅग्रॉक्लायमॅटीक झोन. ६) शेती प्रणाली आणि शाश्वत शेती माती विज्ञान (सॉईल सायन्स) - मातीचे प्राकृतीक आणि रासायनिक गुणधर्म, रचना, प्रकार आणि पिक उत्पादनात मातीचे महत्व. * कृषि अभियांत्रिकी ’ शेती अवजारे आणि कार्यक्षमता - अ) शेतीतील कार्यशक्तीचे घटक ब) मशागत (टीलेज) क) बियाणे पेरण्याचे तंत्र ड) पिकांची संरक्षण करणारी उपकरणे * कृषिप्रक्रिया अभियांत्रिकी अ) साठवणुकीदरम्यान अन्नधान्यात होणारे बदल ब) डिटर्मिनेशन ऑफ मॉईश्चर कन्टेन्ट क) कार्यरत तत्वे ड) मटेरियल हॅन्डिलग इक्युपमेंट्स ’ माती आणि पाणी संवर्धन, पाणलोट व्यवस्थापन अ) मृदा व पाण्याच्या संवर्धनासाठी महाराष्ट्रात वापरल्या जाणाऱ्या पद्धती. ब) इरोजन क) पाणलोट व्यवस्थापन तत्वे * सूक्ष्म सिंचन आणि डेनेज अभियांत्रिकी * फार्म स्ट्रक्चर विश्लेषण - गुण विभागणी २०१६च्या प्रश्नपत्रिकेतील घटकनिहाय गुणांची विभागणी २०१६ च्या मुख्य परीक्षेच्या प्रश्नपत्रिका आणि अभ्यासक्रमातील गुणांच्या विभागणीवरून असे दिसून येते की, आयोगाने कृषी अभियांत्रिकी व अ‍ॅग्रॉनॉमी या घटकांना २/३ पेक्षा जास्त वेटेज दिले आहे. दोन्ही घटकांवर अनुक्रमे ४० प्रश्न ८० गुणांसाठी विचारले आहेत. त्यामुळे कृषि विज्ञान या विषयाचा अभ्यास करताना अ‍ॅग्रॉनॉमी व कृषी अभियांत्रिकी या घटकांना प्राधान्यक्रम देणे गरजेचे आहे. अ‍ॅग्रॉनॉमी या घटकात हवामानशास्त्रीय घटकांचे जसे की, उष्णता, जमिनीतील आद्र्रता, हवा यांचा पिकांवरील परिणाम, मशागतीवर परिणाम करणारे घटक, भारतीय हवामानशास्त्र विभाग (IMD), जागतिक हवामानशास्त्र संस्था (WMO), मशागत पद्धती, पिकांनुसार पाण्याची आवश्यकता, शाश्वत शेती, जलसिंचनाच्या पद्धती व पाणी व्यवस्थापन पद्धती, सेंद्रीय शेती, सौर किरणे, महाराष्ट्रातील कृषी हंगाम, तृणधान्ये, डाळी, व्यावसायिक पिके या उपघटकांवर प्रश्न विचारले आहेत. माती विज्ञान आणि कृषी अभियांत्रिकी या घटकांत जमिनीचे रासायनिक गुणधर्म, जमिनीचा कस, सेंद्रीय खते, पोषक द्रव्ये, शेती संसाधने, धान्य साठवणूकीस आवश्यक वातावरण, इक्युपमेंट्स हॅन्डिलग, सुक्ष्मसिंचन, ग्रीन हाऊस तंत्रज्ञान, शेती यांत्रिकी या घटकांवर आयोगाने भर दिला आहे. त्यामुळे अभ्यास करतांना संबंधित उपघटकांवर परिक्षार्थीनी लक्ष द्यावे. संदर्भ सूची * प्रिन्सिपल ऑफ अ‍ॅग्रॉनॉमी - रेड्डी * राज्य परीक्षा मंडळाची अ‍ॅग्रीकल्चर आणि * टेक्नॉलॉजीची ११ वी व १२वी ची पुस्तके * पर्यावरण - शंकर आयएएस अ‍ॅकॅडमी * टॉपर्स नोटस् - सुभाष यादव, सचिन सुर्यवंशी * जनरल अ‍ॅग्रीकल्चर - मुनीरजी * अ कॉम्पेटिटिव्ह बुक ऑफ अ‍ॅग्री - नेमराज सुंदा * ईगल पब्लिकेशन बुक - नागरे
