Samadhi Wale Babaji Skeleton : गुजरातच्या मेहसाणा जिल्ह्यातील वडनगर येथे २०१९ मध्ये एका उत्खनात एक १,००० वर्षांहून अधिक जुन्या सांगडा सापडला होता. हा सांगाडा तेव्हापासून एका मोकळ्या मैदानावर एका तात्पुरत्या उभारण्यात आलेल्या तंबूत ठेवण्यात आला होता. पण अखेर या सांगाड्याला त्याचे नवीन घर मिळाले आहे.
स्थानिक लोकांमध्ये ‘समाधीवाले बाबाजी’ म्हणून ओळखला जाणारा हा सांगाडा गुरूवारी १५ तज्ज्ञ आणि ५ तासांचे प्रयत्न यानंतर हा सांगाडा वडनगर आर्किओलॉजिकल एक्सपिरियंशल म्युझियम येथे हलवण्यात आला आहे. हे संग्रहालयाचे या वर्षाच्या सुरुवातीलाच उद्घाटन करण्यात आले आहे.
१८ एप्रिल रोजी इंडियन एक्सप्रेसने यासंबंधीचे वृत्त दिले होते. वडनगर आर्कियोलॉजीकल एक्सपिरियंशल म्युझियम (Vadnagar Archaeological Experiential Museum)चे क्युरेटर महिंदर सिंग सुरेला यांनी द इंडियन एक्सप्रेसशी बोलताना सांगितले की, गुरुवारी संध्याकाळी ६ वाजताच्या सुमारास सांगाडा संग्रहालयात हलवण्यात आला. “तो रिसेप्शनच्या जवळ तळमजल्यावर सुरक्षेसाठी कठडा असलेल्या जागेत ठेवण्यात आला आहे . तो सध्या पाहाण्यासाठी उपलब्ध नाही. सूचना मिळताच त्याचे संवर्धन करण्याच्या उद्देशाने सांगाड्याची तपासणी केली जाईल आणि त्यानंतर तो संग्रहालयातील गॅलरीमध्ये हलवला जाईल.”
२०२३ पासून हा सांगाडा वडनगरच्या जुन्या शहराच्या बाहेरच्या बाजूला सरकारी वसाहतीतील खुल्या मैदानावर एका १२ बाय १५ फूटांच्या ताडपत्री आणि कापडाच्या तंबूमध्ये ठेवण्यात आला होता. तर यापूर्वी तो एका इमारतीच्या कॉरिडॉरमध्ये पायऱ्यांच्या खाली ठेवण्यात आला होता.
गुरूवारी क्रेनच्या मदतीने हा सांगाडा तंबूंमधून उचलण्यात आला. तसेच उत्खनन साईटवर काम करणाऱ्या १५ एएसआय आणि सरकारी अधिकार्‍यांच्या देखरेखीखाली तो ट्रेलरमधून संग्रहालयात आणण्यात आला. या प्रक्रियेला ५ तासांहून जास्त काळ लागला, असे अधिकार्‍यांनी सांगितले.
२०१९ मध्ये हा सांगाडा रेल्वे लाईनच्या बाजूला असलेल्या धन्याच्या कोठाराजवळील एका पडीक जमिनीतून बाहेर काढण्यात आला होता. गुजरातच्या आर्कियोलॉजी आणि म्युझियमचे संचालक पंकज शर्मा यांनी लोथल येथील संग्रहालयाचा देखील हा सांगाडा ठेवण्यासाठी विचार केला जात असल्याचे इंडियन एक्सप्रेसशी बोलताना सांगितले होते.
आर्कियोलॉजीकल सर्व्हे ऑफ इंडिया (ASI) वडोदरा सर्कलचे माजी अधीक्षक आर्कियोलॉजीस्ट अभिजित आंबेकर यांनी सांगितले होते की गेल्या काही वर्षांत सापडलेल्या ९,००० हून अधिक पुरातन वस्तूंसह हा सांगाडा गुजरात सरकारला सोपवण्यात आला होता.
सांगाड्याबद्दल तज्ज्ञांचे मत काय?
तज्ज्ञांचे मत आहे की, हा सांगाडा बसलेल्या अवस्थेत किंवा समाधीच्या स्थितीत पुरलेल्या कोणीतरी आहे. त्या काळात गुजरातमधील सर्व धर्मांमध्ये ही प्रथा प्रचलित होती, असेही सांगण्यात आले.
‘हेरिटेज: जर्नल ऑफ मल्टीडिसिप्लिनरी स्टडीज इन आर्कियोलॉजी’ मध्ये प्रकाशित झालेल्या ‘वडनगर: अ थ्रिविंग कंपोझिट टाउन ऑफ हिस्टोरिकल टाउन’ या पेपरमध्ये आंबेकर आणि इतरांनी हा सांगाडा सापडला तेव्हाची महिती दिली आहे. “एका खड्ड्यात बसलेला आणि पाय दुमडलेल्या अवस्थेत पुरलेला एक पूर्ण, सुस्थितीत जतन केलेला सांगाडा. उत्तरेकडे सरळ चेहरा, उजवा हात मांडीवर आणि डावा हात छातीच्या बरोबरीने उंच केलेला, कदाचित लाकडी काठीवर (दांडा) ठेवलेला, जी नष्ट झाली. या समाधी प्रकारच्या दफनविधीचा काळ हा कदाचित ९व्या-१०व्या शतकाच्या पुढचा असू शकतो, कदाचित जेव्हा चौकोनी स्मारक स्तूप वापरात नव्हते,” असे या उत्खननात सापडलेल्या सांगाड्याचे वर्णन या करण्यात आले होते.
या पेपरच्या लेखकांनी नमूद केले आहे की, या प्रकारचा दफनविधी हा फक्त इतर तीन ठिकाणी (पेपर प्रसिद्ध झाला त्या २०२२-२३ पर्यंत) – राजस्थानमधील बालाथल, मध्य प्रदेशातील त्रिपुरी आणि महाराष्ट्रातील अदम येथे नोंदवण्यात आला आहे.
