तुम्ही कधी कोणत्या जनावराने केलेली उलटी विकताना पाहिले आहेत का? बाजारात जनावरांची ही उलटी कोटी रुपयांमध्ये का विकली जात असेल याचा तुम्ही विचार केला आहे का? नसेल तर अशाच एका माशाबद्दल जाणून घेऊया. पिंपरी चिंचवड पोलिसांच्या गुन्हे शाखेने पुण्यातील दोघांना अटक केली असून त्यांच्याकडून 'फ्लोटिंग गोल्ड' म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या ५५० ग्रॅम अ‍ॅम्बरग्रीस जप्त करण्यात आले आहे. पुण्यातील राज्याच्या वन विभागाने ऑगस्टमध्ये तीन किलोग्रॅम पदार्थाची तस्करी केल्याप्रकरणी सहा जणांना अटक केल्यानंतर ही कारवाई करण्यात आली आहे, जी व्हेल माशाची उलटी आहे. व्हेल माशाची उलटी केवळ बाजारात विकली जात नाही तर ती कोणत्याही हिऱ्यापेक्षाही अधिक मौल्यवान आहे. व्हेल मासा हा पृथ्वीवरील असा जीव आहे, ज्याच्या उलटीला तरंगणारे सोने म्हणतात. तुम्हाला हे जाणून आश्चर्य वाटेल की व्हेल माशाच्या उलटीची किंमत बाजारात सोन्या किंवा हिऱ्यांपेक्षा जास्त आहे. अ‍ॅम्बरग्रीस म्हणजे काय? अ‍ॅम्बरग्रीस, म्हणजे फ्रेंचमध्ये त्याचा अर्थ राखाडी अ‍ॅम्बर असा आहे. हा एक मेणासारखा पदार्थ आहे जो संरक्षित शुक्राणू व्हेलच्या पचनमार्गातून तयार होता. मात्र याला चुकीच्या पद्धतीने 'व्हेल माशाची उलटी' असे संबोधले जाते. व्हेल माशाच्या उलटीला अ‍ॅम्बरग्रीस म्हणतात. तज्ञांच्या मते, त्याला विष्ठा म्हणतात. म्हणजेच व्हेलच्या शरीरातून बाहेर पडणारा टाकाऊ पदार्थ. वास्तविक ते व्हेलच्या आतड्यातून बाहेर पडते. व्हेल मासे समुद्रातील अनेक गोष्टी खातात. यामुळे, जेव्हा त्यांना त्या गोष्टी पचवता येत नाहीत तेव्हा ती बाहेर टाकते. अ‍ॅम्बरग्रीस हे राखाडी किंवा काळ्या रंगाचे घन असते. एक प्रकारे तो मेणापासून बनलेला दगडासारखा पदार्थ आहे. अ‍ॅम्बरग्रीस हे विष्ठासारखे बाहेर पडते असे म्हटले जाते आणि त्याला तीव्र सागरी गंधासह अतिशय तीव्र विष्ठेचा गंध असतो. नुकताच पास केलेला अ‍ॅम्बरग्रीस हा फिकट पिवळा पदार्थ आहे आणि तो फॅटी आहे पण जसजसा तो मेणासारखा होतो आणि लालसर तपकिरी होतो, काहीवेळा तपकिरी आणि काळ्या रंगाचा आणि हलका, मातीचा, गोड वास असतो पण तरीही सौम्य समुद्राचा सुगंध असतो. अ‍ॅम्बरग्रीस हे विष्ठेसारखे बाहेर येत असल्याचे म्हटले जाते आणि त्याला तीव्र सागरी गंधासह अतिशय तीव्र विष्ठेचा गंध असतो. नुकताच ताब्यात घेण्यात आलेला अ‍ॅम्बरग्रीस हा फिकट पिवळा पदार्थ आहे आणि तो घट्ट आहे पण जसजसा तो मेणासारखा होतो आणि लालसर तपकिरी होतो. काहीवेळा तो तपकिरी आणि काळ्या रंगाचा आणि हलका, मातीचा, गोड वास असतो पण तरीही त्याला सौम्य समुद्राचा सुगंध असतो. अॅम्बरग्रीसचे उपयोग काय आहे आणि ते इतके महाग का आहे? संपूर्ण भारतातील तपास यंत्रणा ज्यांनी अलीकडच्या काळात अ‍ॅम्बरग्रीस जप्त केले आहे त्यांचा अंदाज आहे की त्याची किंमत १ ते २ कोटी रुपये प्रति किलोग्राम आहे. ते त्याची शुद्धता आणि गुणवत्तेनुसार अवलंबून आहे. अधिकाऱ्यांचे म्हणणे आहे की हे अत्यंत दुर्मिळ असल्याने आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत त्याची मोठ्या प्रमाणात मागणी आहे आणि किंमतही जास्त आहे. पारंपारिकपणे, अ‍ॅम्बरग्रीसचा वापर परफ्यूम तयार करण्यासाठी केला जातो ज्यामध्ये कस्तुरीच्या कण असतात. पूर्वीच्या काही संस्कृतींमध्ये खाद्यपदार्थ, अल्कोहोलयुक्त पेये आणि तंबाखूमध्ये चव येण्यासाठी त्याचा वापर केल्याच्या नोंदी आहेत. पण सध्या यासाठी ते क्वचितच वापरले जाते. ऑगस्टमध्ये अ‍ॅम्बरग्रीस जप्त केल्याच्या तपासात सहभागी असलेल्या पुण्यातील वन विभागाच्या अधिकाऱ्याने सांगितले की, “जवळपास ४० देशांमध्ये अ‍ॅम्बरग्रीसच्या व्यापार आणि विक्रीवर बंदी आहे. आमच्या बाबतीत, जप्त केलेला साठा हा किनारपट्टीच्या कर्नाटकातील कोठूनतरी खरेदी केला गेला होता. असेही मानले जाते की अ‍ॅम्बरग्रीसची मुख्य बाजारपेठ मध्य पूर्वेकडील देशांमध्ये, निवडक युरोपियन आणि दक्षिण पूर्व आशियाई देशांमध्ये आहे. ते कामोत्तेजक मानले जाते आणि काही औषधांमध्ये वापरले जाते, असे म्हटले जाते. भारतातील व्हेल माशाच्या उलटीची जप्तीची अलीकडील प्रकरणे अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया आणि भारत यांसारख्या देशांमध्ये अंबरग्रीसचा ताबा आणि व्यापारावर बंदी असताना, इतर अनेक देशांमध्ये ती एक व्यापार करण्यायोग्य वस्तू आहे. तरीही त्यापैकी काहींमध्ये मर्यादा आहेत. भारतीय संदर्भात, स्पर्म व्हेल ही वन्यजीव संरक्षण कायद्याच्या अनुसूची दोन अंतर्गत संरक्षित प्रजाती आहे आणि अंबरग्रीस आणि त्याच्या उप-उत्पादनांसह त्याच्या कोणत्याही उप-उत्पादनांचा ताबा किंवा व्यापार, वन्यजीव संरक्षणाच्या तरतुदींनुसार बेकायदेशीर आहे. असे आढळून आले आहे की अंबरग्रीसची तस्करी करणार्‍या टोळ्या किनारी भागातून ते विकत घेतात आणि इतर काही देशांद्वारे बाहेर पाठवतात.
