शस्त्रविरामाच्या बाबतीत डीजीएमओंची भूमिका का आहे महत्त्वाची?

शस्त्रविरामाच्या घोषणेनंतर डीजीएमओ हा शब्द खूप सर्च केला गेला. ऑपरेशन सिंदूर सुरू झाल्यानंतर जितक्या पत्रकार परिषदा झाल्या, त्या सर्व भारतीय हवाई दलाच्या महिला अधिकाऱ्यांनी लीड केल्या. मात्र, यावेळी शस्त्रविरामाबाबत सविस्तर बोलताना डीजीएमओंनी पत्रकार परिषद का घेतली, असा प्रश्न पडला. डीजीएमओ म्हणजे नक्की कोण? त्यांचा सशस्त्र दलांतला वाटा किती महत्त्वाचा आहे? शस्त्रविरामात त्यांची भूमिका काय आणि ती का महत्त्वाची आहे अशा सगळ्या मुद्द्यांबाबतची माहिती पुढील लेखातून जाणून घेऊ…

डीजीएमओ म्हणजे काय?

भारतीय सेनेत डीजीएमओ म्हणजे (डायरेक्टर जनरल ऑफ मिलिटरी ऑपरेशन्स) एक वरिष्ठ लेफ्टनंट जनरल रँकचा अधिकारी असतो. हे अधिकारी सेनेतील मोठ्या ऑपरेशन्सची योजना आखतात आणि त्याचा रिपोर्ट सेनाप्रमुखांना देतात. सध्या देशाचे डीजीएमओ लेफ्टनंट जनरल राजीव घई हे आहेत. देशात ज्यावेळी युद्ध परिस्थिती निर्माण होते त्यावेळी डीजीएमओंची भूमिका महत्त्वाची असते. ते सैन्याच्या कारवाईवर नजर ठेवतात. भारत-पाकिस्तान संघर्षादरम्यान दोन्ही देशांच्या डीजीएमओंनी फोनवर चर्चा करीत शस्त्रविरामाचा निर्णय घेतला. डीजीएमओंचं मुख्य कार्य युद्धाची रणनीती आखणं, सीमेवरील तणाव कमी करण्याचा प्रयत्न करणं व सैन्याच्या गुप्त माहितीची पडताळणी करणं, असं आहे. डीजीएमओंची निवड सैन्याचे प्रमुख आणि संरक्षण मंत्रालयाकडून केली जाते. त्यासाठी कोणतीही भरती किंवा परीक्षा होत नाही.

डीजीएमओंची भूमिका काय?

लष्करी ऑपरेशन्सचे महासंचालक (डीजीएमओ) हे लष्करी कारवायांचे निरीक्षण आणि समन्वय करण्यासाठी जबाबदार असलेले एक वरिष्ठ नेतृत्वाचे पद आहे. डीजीएमओ सशस्त्र दलांमधील सेना, नौदल, हवाई दल यांच्या संयुक्त कारवायांसाठी इतर एजन्सींमध्ये संपर्काचा प्रमुख स्रोत म्हणून काम करतात. ते ऑपरेशनल योजनांमध्ये गुप्तचर यंत्रणेशी समन्वय साधतात. भारतात डीजीएमओ शस्त्रविराम आणि सीमापार तणाव यांसह सीमासंबंधित संवेदनशील समस्यांचे व्यवस्थापन करतात.

डीजीएमओ प्रथम संपर्क का करतात?

दोन राष्ट्रांच्या डीजीएमओंमधील विशेषतः संघर्षग्रस्त देशांमध्ये अनेकदा प्रथम संपर्क स्थापित केले जातात. कारण- डीजीएमओ हे वरिष्ठ लष्करी अधिकारी असतात, जे लष्करी कारवायांशी थेट संबंधित ऑपरेशनल आणि धोरणात्मक समस्यांचे व्यवस्थापन करण्यासाठी नियुक्त केले जातात.

त्यांची भूमिका त्यांना तणावपूर्ण वातावरण रोखणे, हेतू स्पष्ट करणे किंवा तत्काळ समस्या दूर करणे यांसाठी संवाद सुरू करण्याच्या दृष्टीने महत्त्वाची ठरते.

• त्यांना त्यांच्या सैन्याच्या कारवायांचे प्रत्यक्ष ज्ञान असते. त्यामुळे ते शस्त्रविरामाचे उल्लंघन किंवा सीमेपलीकडच्या घटनांसारख्या गैरसमज किंवा उल्लंघन करणाऱ्या बाबींना दूर करण्यास सक्षम असतात.
• वरिष्ठ अधिकारी (बहुतेकदा लेफ्टनंट जनरल किंवा त्यांच्या पदाइतके वरिष्ठ) म्हणून डीजीएमओंना फील्ड कमांडर्सना ऑपरेशनसंदर्भात निर्देश जारी करण्याचे अधिकार असतात.
• भारत-पाकिस्तान संघर्षात डीजीएमओंकडे अनेकदा हॉटलाइन किंवा सीमेवरील तणाव व्यवस्थापित करण्यासाठी नियमित चर्चा करण्यासाठीच्या यंत्रणा उपलब्ध असतात.
• डीजीएमओ लष्करी आणि ऑपरेशनल बाबींवर लक्ष केंद्रित करतात. त्यामुळे त्यांना राजकीय किंवा राजनैतिक संवेदनशीलतेचा दबाव न येता सैन्याच्या हालचाली, तोफखाना गोळीबार यांसारख्या तांत्रिक समस्या सोडविता येतात.
• डीजीएमओ पारंपरिकपणे लष्कर-ते-लष्करी संपर्क बिंदू म्हणून काम करतात. शांततेच्या काळातही नियमित डीजीएमओस्तरीय चर्चा संवादासाठी एक विश्वासार्ह पाऊल म्हणून महत्त्वाचे ठरते.
• डीजीएमओ त्यांच्या संबंधित लष्करप्रमुखांना थेट अहवाल देतात आणि त्यांना उच्च सरकारी नेतृत्वापर्यंत पोहोचतात. त्यामुळे त्यांना महत्त्वाची माहिती प्रसारित करण्यास किंवा जलद निर्णय घेण्यास मदत होते.