श्रवण, दृष्टी, हालचालींवर विपरीत परिणाम… काय असतो नॉर्मल प्रेशर हायड्रोसेफॅलस विकार?

बिली यांची प्रकृती कशी?

बिली जोएल यांना ७६ व्या वर्षी या आजाराचे निदान झाले आहे. या आजारामुळे त्यांची श्रवणक्षमता, दृष्टीवर परिणाम झालेला आहे. याचबरोबर त्यांच्या शरीराच्या संतुलनावरही गंभीर परिणाम झाला आहे. यामुळे डॉक्टरांनी त्यांना संगीत दौरा रद्द करण्याचा सल्ला दिला आहे. संगीत दौरा केल्यास या लक्षणांमध्ये वाढ होऊ शकते, असा धोक्याचा इशाराही डॉक्टरांनी दिला आहे. सध्या बिली यांच्यावर वैद्यकीय उपचार सुरू असून, लवकरच पुन्हा संगीत कार्यक्रम करण्याचा विश्वास त्यांनी व्यक्त केला आहे. डॉक्टरांनी मात्र बिली यांच्यावर उपचार शक्य असले तरी त्यांचे निदान उशिरा झाल्याचे म्हटले आहे.

नेमका आजार काय?

नॉर्मल प्रेशर हायड्रोसेफॅलस हा विकार सेरेब्रोस्पायनल फ्लुईडशी निगडित असतो. सेरेब्रोस्पायनल फ्लुईड हे मेंदू आणि मणक्याच्या भोवती आवरणासारखे असते. मेंदू आणि मणक्याचे संरक्षण करण्यासोबत या अवयवांसाठी पोषणद्रव्यांचे वहन आणि कचरा बाहेर टाकण्याचे काम हा द्रवपदार्थ करतो. सर्वसाधारणपणे हा द्रवपदार्थ डोक्यातील मोठ्या शिरांमध्ये शोषला जातो. एखाद्या व्यक्तीला हा विकार असल्यास ही क्रिया घडत नाही. अशा रुग्णांमध्ये वयोमानानुसार, या द्रवाच्या वहनामध्ये अडथळा निर्माण होतो. ते एकाच ठिकाणी साचले जाते. हे घडण्यामागील नेमके कारण अद्याप संशोधकांना शोधता आलेले नाही. मानवी डोके हे एखाद्या खोक्यासारखे असते. त्यामुळे त्यात हे द्रव साचून राहिल्यास दबाव वाढत जातो. हा दबाव वाढण्याची प्रक्रिया संथपणे सुरू असते आणि त्यामुळेच या विकाराला नॉर्मल प्रेशर हायड्रोसेफॅलस म्हणतात.

निदान अवघड का?

हा विकार ज्येष्ठ नागरिकांमध्ये आढळून येतो. या विकाराच्या लक्षणांमध्ये चालताना अडखळणे, कमी स्मरणशक्ती आणि लघवीमध्ये व्यत्यय यांचा प्रामुख्याने समावेश आहे. मात्र, ज्येष्ठांमध्ये वयोमानानुसार ही सर्व लक्षणे साधारणपणे दिसून येतात. वार्धक्यामुळे अनेकांना चालण्यास अडचणी येतात कारण त्यांना गुडघे अथवा पाठदुखी सुरू झालेली असते. याचबरोबर लघवीवरील नियंत्रण कमी होण्याची समस्या ज्येष्ठांमध्ये मोठ्या प्रमाणात दिसून येते. त्यामुळे केवळ लक्षणांच्या आधारे याचे निदान करणे अवघड ठरते. ही तिन्ही लक्षणे असल्यास डॉक्टर निदान करू शकतात. परंतु, काही रुग्णांमध्ये केवळ एकच लक्षण दिसून येते. अनेकवेळा या विकाराचे पार्किन्सन्स अथवा अल्झायमर म्हणून चुकीचे निदान केले जाते. त्यामुळे सीटी स्कॅन अथवा मेंदूचा एमआरआय करून योग्य निदान करता येते.

उपचार कसे होतात?

मेंदूत साचलेले अतिरिक्त सेरेब्रोस्पायनल फ्लुईड कमी करून दबाव कमी करण्यासाठी शस्त्रक्रियेचा पर्याय असतो. त्यात डोक्याच्या कवटीला छिद्र पाडून त्यातून एक नलिका आतमध्ये टाकली जाते. या नलिकेच्या माध्यमातून मेंदूतील अतिरिक्त द्रवपदार्थ शरीरातील इतर अवयवांकडे वळविला जातो. प्रामुख्याने उदरात हा द्रवपदार्थ नलिकेच्या माध्यमातून पाठविला जातो. तिथे तो शोषला जातो. कारण द्रवपदार्थ बनण्याची प्रक्रिया कायम सुरू असते. त्यामुळे त्याचे प्रमाण नियंत्रित राहण्यासाठी दुसरीकडे तो शोषला जाण्याची प्रक्रियाही कायम सुरू ठेवावी लागते.

बरे होण्यास किती कालावधी?

शस्त्रक्रियेनंतर रुग्णामध्ये मोठ्या प्रमाणात सुधारणा दिसून येते. त्याला होणारा त्रासही कमी होतो. मात्र, स्मरणशक्ती सुधारण्याची प्रक्रिया ही संथपणे होते. त्यामुळे ती पूर्वपदावर येण्यास खूप कालावधी लागतो. या विकाराच्या निदानास जेवढा उशीर तेवढी लक्षणे अधिक तीव्र होतात. तीव्र लक्षणे असल्यास रुग्ण पुन्हा पूर्वीसारखा होण्यास कालावधीही अधिक लागतो. यासाठी काही महिने अथवा काही वर्षेही लागू शकतात, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. बिली जोएल यांनी या विकाराबाबत जाहीरपणे माहिती दिल्याने याबाबत नागरिकांमध्ये जागरूकता निर्माण होत आहे. त्यातून इतरांमध्ये त्याचे निदान लवकर होण्यास मदत होऊ शकेल, अशी आशाही व्यक्त होत आहे. sanjay.jadhav@expressindia.com