History of Old Wine: स्पेनच्या कारमोना शहरात पुरातत्त्वज्ञांनी एक अद्भुत असा शोध लावला आहे. हा शोध केवळ इतिहासाच्या पुस्तकांपुरता मर्यादित नाही, तर प्रत्यक्ष गतवैभवाची साक्ष देणारा आहे. एका रोमन थडग्यात सापडलेली ही वाईन केवळ द्रव स्वरूपात टिकून राहिलेली नाही, तर ती प्राचीन रोमन संस्कृती, अंत्यसंस्कार याबाबत अनेक ऐतिहासिक गोष्टी सांगून जाते. हजारो वर्ष जुन्या थडग्याच्या आत दडलेली ही ‘वाईनची कहाणी’ म्हणजे पुरातत्त्व शास्त्राच्या इतिहासातली एक अविस्मरणीय क्षणचित्रच ठरावे.
रोमन थडग्यात आढळली २,००० वर्षे जुनी वाईन; ती आजही द्रवस्वरूपात कशी?
स्पेनमधील पुरातत्त्वज्ञांना रोमन काळातील एक कलश एका थडग्यात सापडला आहे. या कलशात जगातील सर्वात प्राचीन द्रव स्वरूपातील वाईन असल्याचा दावा केला जात आहे. जवळपास २,००० वर्षे सीलबंद असलेल्या या कलशात लालसर वाईन आहे, तसेच या थडग्यातील मानवी अवशेष आजही टिकून राहिले आहेत. ही वाईन दक्षिण स्पेनमधील कारमोना शहरात सापडली आहे. कलशात असलेली मूळ वाईन पांढऱ्या रंगाची होती. परंतु, कालौघात झालेल्या बदलामुळे तिचा रंग लालसर झाला आहे, असे वैज्ञानिक विश्लेषणातून स्पष्ट झाले.
पाच कलश आणि एक वाईनचा…
ही लाल रंगाची वाईन एका पूर्णतः बंद रोमन थडग्यात आढळली. या थडग्यात सहा कलश सापडले आहेत. या थडग्यातील कलशांमध्ये दहन केलेल्या मृत व्यक्तींचे अवशेष होते. त्यापैकी एका कलशात जवळपास ४.५ लिटर लालसर द्रव आढळला आहे. हा द्रव रासायनिक विश्लेषणानुसार वाईन असल्याचे सिद्ध झाले आहे. ही आजपर्यंत जतन करून ठेवलेली द्रवरूपातील सर्वात प्राचीन वाईन आहे.
हा कलश इ.स. पूर्व पहिल्या शतकातील थडग्याचा भाग आहे. या कलशातील अवशेष रोमन पुरुषाचे होते. याशिवाय या कलशात एक सोनेरी अंगठी देखील सापडली आहे. कलश पूर्णपणे सीलबंद असल्यामुळे या द्रवाचे जतन होऊ शकले. त्यामुळे त्या वाईनवर भूगर्भातील पाणी, आर्द्रता किंवा गळती यांचा काहीही परिणाम झाला नाही. हे ठिकाण प्राचीन रोमन प्रांत बाएटिका भागात येते. हा प्रांत त्याकाळी वाईन उत्पादनासाठी प्रसिद्ध होता.
वाईनचे रासायनिक विश्लेषण
कोर्डोबा विद्यापीठाच्या संशोधकांनी या वाईनचे सखोल विश्लेषण केले आहे. ‘हाय-परफॉर्मन्स लिक्विड क्रोमॅटोग्राफी-मास स्पेक्ट्रोमेट्री’च्या (HPLC-MS) साहाय्याने केलेल्या परीक्षणात या वाईनमध्ये सात प्रकारचे पॉलीफिनॉल्स आढळले. यात ‘क्वेर्सेटीन’ आणि ‘एपिजेनिन’ यांचाही समावेश होता. ‘झीएमई सायन्स’ने दिलेल्या माहितीनुसार या वाईनमध्ये ‘सायरिंजिक अॅसिड’ नव्हते. हे अॅसिड लाल वाईनमध्ये आढळते. यावरून ही वाईन मूलतः पांढऱ्या रंगाची होती हे सिद्ध होते. परंतु, कालांतराने रंग बदलून ती लालसर झाली. या वाईनमधील खनिज संरचना मॉन्टिला-मोरीलेस भागातील आधुनिक पांढऱ्या वाईनशी मिळतीजुळती आहे.
एकमेव प्राचीन वाईन
रोमन काळातील जर्मनीत सापडलेली ‘स्पेयर बॉटल’ ही वाईन जरी प्रसिद्ध असली, तरी ती द्रव स्वरूपात नसून बंद बाटलीतील अवशेष स्वरूपात आहे. त्यामुळे कारमोना येथे सापडलेली ही वाईन आजपर्यंतच्या शोधांमध्ये एकमेव अशी रोमन वाईन आहे, जी अजूनही द्रव स्वरूपात आढळली आहे.
रोमन संस्कृतीत वाईनचे मृत्यूनंतरचे महत्त्व
रोमन संस्कृतीत वाईनला सामाजिक आणि धार्मिक दोन्ही अर्थ होते. वाईन मृत व्यक्तीस परलोकात बरोबर घेऊन जाण्यासाठी थडग्यात ठेवली जात असे. पुरातत्त्वज्ञ जुआन मॅन्युएल रोमान यांच्या मते, वाईनबरोबर दहन अवशेष आढळणे हे त्या काळातील अंत्यसंस्कारांमध्ये वाईनच्या धार्मिक भूमिकेचे महत्त्व विशद करते. दुसऱ्या एका कलशात महिलांचे अस्थिवशेष, दागिने, पॅचुली तेलाचा परफ्यूम आणि रेशमी कापडही सापडले आहे. या वस्तूंमधून स्त्री-पुरुषांतील वेगळे अंत्यसंस्कार, सामाजिक स्थान आणि संस्कृतीचे भान दिसून येते.
रोमन वाईन संस्कृती आणि स्त्री-पुरुष भेद
या शोधामुळे प्राचीन रोमन समाजातील लिंगभेदाच्या पद्धतीही उघड झाल्या आहेत. वाईन रोमन समाजात सर्व स्तरांमध्ये वापरली जात होती. परंतु, ती विशेषतः पुरुषांशी संबंधित मानली जात असे. उच्चवर्गीय स्त्रियांना वाईन पिण्यास बंदी होती आणि काही धार्मिक विधींमधून त्यांना वगळले जात असे. त्या काळातील कायद्यानुसार, एखाद्या स्त्रीने वाईन प्यायल्याचे आढळल्यास तिचा पती तिला घटस्फोट देऊ शकत असे किंवा शिक्षा करू शकत असे, असे ऐतिहासिक संदर्भ सापडतात.
परंतु, पुरातत्त्वीय पुरावे असे दर्शवतात की, काही स्त्रिया ‘पास्सम’ नावाची गोड वाईन पीत होत्या. ही वाईन सामाजिकदृष्ट्या स्वीकारार्ह मानली जात होती. पुरूषांच्या कलशात वाईन आढळणे आणि स्त्रियांच्या कलशात नसणे, ही त्या काळातील सामाजिक रचना आणि लिंगभेदाच्या नियमांची साक्ष देणारी बाब आहे.
