जगात मानव आणि वानरांनंतर डॉल्फिन हा सर्वात बुद्धिमान प्राणी मानला जातो. जलचर असलेला हा प्राणी त्याची बुद्धिमत्ता, भावनिक खोलता आणि मानवी सामाजिक संवादासाठी हजारो वर्षांपासून प्रेरणादायी बनला आहे. मात्र डॉल्फिन एकमेकांशी कशा प्रकारे संवाद साधतात हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न आता केला जाणार आहे. त्यासाठी गूगल कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (एआय) वापर करणार आहे. या तंत्रज्ञानाचा वापर या सस्तन प्राण्यांशी गप्पा मारण्यासाठी केला जाणार आहे. डॉल्फिनशी संवाद साधण्याचे गूगलचे नवे तंत्रज्ञान काय आहे, याविषयी… डॉल्फिनशी संवाद साधण्यासाठी कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआय) वापरून डॉल्फिन एकमेकांशी कसे संवाद साधतात हे समजून घेण्याचा प्रयत्न गूगल करत आहे. गूगलने डॉल्फिन व्होकलायझेशन पॅटर्न शोधण्यासाठी डॉल्फिनगेम्मा नावाचे एक नवीन एआय मॉडेल विकसित केले आहे. या मॉडेलचा वापर करून ‘डॉल्फिन कम्युनिकेशन डीकोड’ करण्याचे काम केले जाणार आहे. डॉल्फिनगेम्मा नावाचे नवीन एआय मॉडेल तयार करण्यासाठी गूगलने जॉर्जिया इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी आणि फ्लोरिडास्थित वाइल्ड डॉल्फिन प्रोजेक्ट (डब्ल्यूडीपी) या संस्थेच्या संशोधकांची मदत घेतली. ही संस्था ४० वर्षांपासून डॉल्फिनच्या आवाजाचा अभ्यास आणि नोंदणी करत आहे.
संशोधन कसे केले?
या संस्थेने कॅलिफोर्निया किनाऱ्यावरील १,५००हून अधिक डॉल्फिनचा अभ्यास केला. त्यांच्या छायाचित्रण व चित्रीकरणासाठी ड्रोनची मदत घेतली. डॉल्फिन ध्वनीच्या माध्यमातून एकमेकांशी कशा प्रकारे संवाद साधतात याचा अभ्यास करण्यात आला. गेल्या काही दशकांपासून डब्ल्यूडीपीने वर्तणुकीच्या संदर्भांशी ध्वनी प्रकारांचा संबंध जोडला आहे. जसे की सिग्नेचर शिट्टी जी डॉल्फिन माता आणि पिल्लांना एकत्र येण्यासाठी वापरू शकतात. डॉल्फिनच्या हाणामारीदरम्यान ‘क्वाक’ आणि मीलन किंवा शार्कचा पाठलाग करताना ‘बझ’ क्लिक करू शकतात. डब्ल्यूडीपीने गोळा केलेल्या प्रचंड माहितीचा वापर करून गूगलने ‘डॉल्फिनगेम्मा’ तयार केले आहे. ‘डॉल्फिनगेम्मा’ला डॉल्फिन संप्रेषण किंवा स्वरांच्या मागे नमुने, संरचना आणि संभाव्य अर्थ शोधण्यासाठी प्रशिक्षित केले गेले आहे.
डॉल्फिनगेम्मा काय करणार आहे?
डब्ल्यूडीपी या संस्थेने तयार केलेल्या ध्वनींना डेटामध्ये रूपांतरित करण्यासाठी साऊंडस्ट्रीम नावाचे एक विशेष साधन डॉल्फिनगेम्मा वापरते, जे नंतर जटिल नमुन्यांसाठी डिझाइन केलेल्या शक्तिशाली एआय सिस्टमद्वारे प्रक्रिया केले जाते. नैसर्गिक संवादाचे विश्लेषण करण्याव्यतिरिक्त डॉल्फिनगेम्मा मानवांसाठी डॉल्फिनशी संवाद साधण्याचा मार्गदेखील शोधत आहे. त्यांनी जॉर्जिया इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजीच्या भागीदारीत चाट प्रणाली विकसित केली, जेणेकरून एक सोपा, सामायिक शब्दसंग्रह स्थापित होईल. कालांतराने डॉल्फिनगेम्मा डॉल्फिनच्या ध्वनींना श्रेणींमध्ये व्यवस्थित करण्याचा प्रयत्न करेल. म्हणजे मानवी भाषेतील शब्द, वाक्ये किंवा अभिव्यक्तींप्रमाणे या ध्वनींचा अर्थ लावण्यात येईल. हे मॉडेल संशोधकांना डॉल्फिनच्या नैसर्गिक संप्रेषणातील लपलेल्या रचना आणि संभाव्य अर्थ उलगडण्यास मदत करू शकते. डॉल्फिनला ज्या वस्तूंसह खेळायला आवडते, त्यांचा संदर्भ देण्यासाठी संशोधकांनी तयार केलेले हे नमुने, परस्परसंवादी संवादासाठी डॉल्फिनसह सामायिक शब्दसंग्रह स्थापित करू शकतात.
कोणत्या तंत्रज्ञानाचा वापर?
डॉल्फिनगेम्मा डॉल्फिन व्होकलायझेशनचे स्वच्छ, उच्च-गुणवत्तेचे ध्वनी रेकॉर्डिंग करण्यासाठी गूगलच्या पिक्सेल फोन तंत्रज्ञानाचा वापर करते. विशेषतः पिक्सेल डिव्हाइसमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या ऑडिओ रेकॉर्डिंग तंत्रज्ञानाचा वापर करते. पिक्सेल फोन तंत्रज्ञान डॉल्फिन क्लिक आणि शिट्ट्यांना लाटा, बोट इंजिन किंवा पाण्याखालील स्थिर अशा पार्श्वभूमीच्या आवाजापासून वेगळे करू शकते. डॉल्फिनगेम्मासारख्या एआय मॉडेलसाठी स्वच्छ ध्वनी महत्त्वाचा आहे, कारण गोंधळलेला, गोंगाट करणारा डेटा एआयला गोंधळात टाकेल, असे संशोधकांनी म्हटले आहे. गूगलने सांगितले की, या उन्हाळ्यात डॉल्फिनगेम्मा हे ओपन मॉडेल म्हणून रीलिज करण्याची योजना आखत आहे, ज्यामुळे जगभरातील संशोधकांना ते वापरता येईल आणि जुळवून घेता येईल.
sandeep.nalawade@expressindia.com
