डॉ. अविनाश सुपे टीव्हीवर, रेडिओवर किंवा रस्त्यात एखादे गाणे ऐकले की मन भूतकाळातील एखाद्या सुखद आठवणीपाशी पोहोचते आणि आपल्याला खूप आनंद होतो. प्रत्येकाची संगीताची आवड वेगळी जरी असली तरी हा अनुभव मात्र सर्वानाच आहे. आपल्या मेंदूमध्ये स्वर, नाद, सूर, लय आणि ताल यांसारख्या संगीताच्या वेगवेगळ्या घटकांवर प्रक्रिया करण्यासाठी भिन्न मार्ग आहेत. वेगवान व धडाकेबाज संगीत वास्तविकपणे आपल्या हृदयाची गती, श्वासोच्छ्वास आणि रक्तदाब वाढवू शकतो तर मृदू संथ संगीतामुळे या उलट परिणाम होऊ शकतो. मंद शास्त्रीय संगीतामुळे मानसिक ताण कमी होऊ शकतो. संगीताचे शरीरावर व मनावर होणारे परिणाम पूर्णपणे समजलेले नसले तरी जेव्हा आपण आपल्या आवडीनुसार संगीत ऐकता, तेव्हा मेंदूमध्ये डोपामाइन नावाचे एक रसायन स्रवते. ज्यामुळे सकारात्मक प्रभाव निर्माण होतो, हे वेगवेगळ्या अभ्यासांमधून सिद्ध झाले आहे. आनंद, उदासीनता किंवा भीती यांसारख्या तीव्र भावनांमुळे आपल्यामध्ये संगीताची भावना निर्माण होऊ शकते. काही संशोधकांच्या मते, आपले आरोग्य आणि आरोग्य सुधारण्याचे सामर्थ्य संगीतात असू शकते. संगीताचे परिणाम व फायदे १. संगीत ऐकण्याने भावनांचे नियमन होण्यास मदत होते आणि दररोजच्या जीवनात आनंद आणि शांती मिळते. मन परिपूर्णतेने भरून जाते. २. तणाव आणि चिंता कमी करण्यासाठी शांत संगीत ऐकणे (कमी पट्टी आणि कोणतेही गीत नसलेले) समजले जाते. ३. चिंता कमी- काही अंतस्थ वैद्यकीय तपासण्या करताना शांत, मृदू, संथ संगीत ऐकवल्यास रुग्णाच्या मनातील चिंता, भीती व काळजी कमी होण्यास मदत होते. कर्करोग व इतर दुर्धर रोगाने ग्रस्त असलेल्या लोकांना एकत्रित संगीत ऐकल्याने त्यांचीही चिंता कमी होते. ४. संगीतामुळे चालणे, कसरत व व्यायामामध्ये सुधारणा होते. संगीताने एरोबिक व्यायाम जास्त काळ करू शकतो. मानसिक आणि शारीरिक चेतना वाढली जाते आणि एकूणच संगीत व्यायामास पूरक आहे. म्हणूनच बराचशा जिम किंवा फिटनेस सेंटर्समध्ये मंद संगीत सुरू असते. ५. संगीतामुळे स्मरणशक्ती सुधारते. संशोधनात असे दिसून आले आहे की ताल आणि स्वरांचे पुनरावृत्ती करणारे घटक आपल्या मेंदूत स्मृती वाढवण्यास मदत करतात. शास्त्रीय अभ्यासानुसार स्ट्रोक म्हणजेच अर्धागवायू, कोमा अशा आजारांसाठी जर विशिष्ट राग संगीत ऐकवले तर रुग्ण लवकर बरे होतात. शिवाय रुग्णांची स्मरणशक्ती वाढते, मनाचा गोंधळ कमी होतो आणि अधिक चांगले लक्ष केंद्रित करण्यास मदत होते. ६. संगीत वेदना कमी करते : शस्त्रक्रियेनंतर बरे झालेल्या रुग्णांच्या अभ्यासानुसार, शस्त्रक्रिया करण्यापूर्वी, दरम्यान किंवा नंतर जर योग्य संगीत ऐकवले तर रुग्णाला कमी वेदना होतात आणि ते जास्त समाधानी असतात. ७. संगीतामुळे रुग्णांना लवकर आराम मिळतो. गंभीर आजाराने ग्रस्त अशा रुग्णांमध्ये भीती, एकटेपणा आणि राग यांसारख्या नकारात्मक भावना आढळून येतात. या भावनांचा सामना करण्यास संगीत मदत करते. त्यामुळे या नकारात्मक भावना कमी करता येतात. ८. आकलन सुधारणा : विशिष्ट राग संगीत ऐकण्यामुळे स्मृतिभ्रंशाच्या व्यक्तीच्या गमावलेल्या आठवणी परत येऊ शकतात आणि काही मानसिक क्षमताही टिकवून ठेवण्यास हे संगीत मदत करते. ९. ऑटिझम स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर- ऑटिस्टिक म्हणजे स्वमग्न अशी मुले. यांना संगीतामुळे खूप फायदा होतो. विशिष्ट संगीत ऐकवल्यामुळे या मुलांच्या अभ्यासामध्ये, एकाग्रतेमध्ये, सामाजिक जाणिवेत व वागण्यामध्ये खूप फरक पडतो. १०. अकाली जन्मलेल्या बाळांच्या तब्येतीत अंगाई गीत आणि इतर मंद संगीतामुळे चांगली सुधारणा होते. अकाली अर्भकांमधील आहार, वर्तन आणि शोषक पद्धती सुधारू शकतात.
