हिवाळा आला आहे. या हंगामाच त श्वसनविकार असलेल्या लोकांनी विशेष सावध राहण्याची गरज असते. कारण हिवाळ्यात अस्थमा आणि श्वासाच्या समस्यांचे प्रमाण वाढते. थंड हवेत श्वास घेताना श्वसननलिका आकुंचन पावतात, त्यामुळे काहींना श्वास घेण्यात अडचण जाणवते.
थंड वातावरणातील धोके
थंडीच्या दिवसांत बंद खोलीत राहणे आणि हिटरचा वापर यामुळे घरातील हवा कोरडी होते. ही कोरडी हवा अस्थमाच्या रुग्णांसाठी त्रासदायक ठरते. अस्थमा हा दीर्घकालीन रोग असून योग्य उपचार न झाल्यास रुग्णाची परिस्थिती गंभीर होऊ शकते.
उन्हाळ्यानंतर हिवाळ्यात येणारी थंडी सर्वांना आवडते. पण श्वसनविकार असणाऱ्यांसाठी थंड हवाच जणू शिक्षा ठरते. कोरड्या थंड हवेमुळे श्वसनमार्गात सूज येऊ शकते. त्यातच हवेत जर प्रदूषण जास्त असेल, तर अस्थमाचा धोका दुप्पट वाढतो.
हिटर आणि धुराचे दुष्परिणाम
गावांमध्ये लोक उब मिळवण्यासाठी अंगार पेटवतात आणि शहरांमध्ये हिटरचा वापर केला जातो. खोलीत गरम हवा अडकली तर ती सामान्य लोकांसह श्वासनलिका कमकूवत असणाऱ्यांसाठी घातक ठरू शकते. धूळकण उबदार व दमट जागेत जास्त प्रमाणात वाढतात. अशा परिस्थितीत अस्थमा रुग्णांनी विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे.
प्रदूषणही एक मोठा कारण
मागील अनेक दशकांत झपाट्याने वाढलेल्या नागरीकरणाने, वाहनांच्या संख्येमुळे वायु-प्रदूषण प्रचंड वाढले आहे. त्याचबरोबर अस्थमा रुग्णांची संख्या देखील वाढली आहे. अशा परिस्थितीत धूम्रपान करणे म्हणजे फुफ्फुसांना अधिक हानी पोहोचवणे.
धूळ, धूर, प्राण्यांचे केस यांमुळेही त्रास वाढू शकतो. हिवाळ्यात श्वास घेताना धाप लागलणे सामान्य समजू नये. सतत खोकला राहणे, घरघर, श्वास घेताना आवाज येणे हे गंभीर लक्षणे असू शकतात.
अस्थमाची लक्षणे ओळखा
अस्थमाची लक्षणे प्रत्येक रुग्णानुसार वेगळी असतात. सुरुवातीला हा आजार ओळखता येत नाही आणि वेळेत उपचार न मिळाल्यास तो गंभीर होतो. एलर्जीमुळे समस्या वाढल्याचे रुग्णाला नंतर कळते.
मुख्य लक्षणे अशी:
- श्वास घेताना घरघर व शिट्टीसारखा आवाज
- बोलताना त्रास होणे
- थकवा येणे
- ओठ निळे पडणे
- छातीत कफ साचणे
- श्वास घेण्यास अडचण
- दुर्लक्ष केल्यास न्यूमोनियाचा धोका
म्हणूनच हिवाळ्यात प्रत्येकाने स्वतःला थंडीपासून सुरक्षित ठेवावे.
बचावाचे मार्ग – तज्ज्ञ काय सांगतात
पटपड़गंज येथील मॅक्स सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटलचे वरिष्ठ डॉक्टर प्रवीण कुमार पांडे यांच्या मते:
- रुग्णांनी शक्य तेवढे धूळ, धूर आणि प्रदूषणापासून दूर राहावे.
- घरातील खोली स्वच्छ ठेवा. अंथरुन, उशा धुळविरहित असाव्यात.
- जुन्या गादी-गोधड्या वापरणे टाळा, कारण त्यात धूळ जास्त साठते.
- खोली हवादार असावी व तापमान सामान्य किंवा किंचित गरम ठेवावे.
- खोलीत धूम्रपान किंवा कोणत्याही प्रकारचा स्प्रे करू नये.
अस्थमा रुग्णांना घरचे, गरम व पौष्टिक अन्न द्यावे. कफ वाढवणारे पदार्थ टाळावेत. डॉक्टरांनी सांगितलेल्या औषधांचे वेळेवर सेवन करणे आवश्यक आहे. आता प्रतिबंधक लसी उपलब्ध आहेत—डॉक्टरांच्या सल्ल्याने त्या घेता येतात.
घरातून बाहेर पडताना रुग्णांनी इनहेलर बरोबर ठेवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. अचानक श्वास घ्यायला त्रास झाल्यास ते तात्काळ उपयोगी पडते.
