अनिकेत २७ वर्षाचा मुलगा एक चांगल्या आयटी कंपनीत नोकरीला आहे. गेल्या महिन्यात तो माझेकडे अ‍ॅसिडिटी व पोटात वारंवार जळजळ होते म्हणून आला. अ‍ॅसिडिटीच्या औषधाने त्याला थोडासा आराम मिळाला परंतु मधेमधे त्रास होताच. अन्नही व्यवस्थित पचन होत नाही, असे त्याचे म्हणणे होते. चार आठवडयानंतर त्याची दुर्बिणीतून तपासणी करण्याचे आम्ही ठरवले. त्यामध्ये त्याची अन्ननलिका व जठर सुजले होते…
अनिकेतच्या जठराचा छोटा तुकडा घेऊन (बायोप्सी) त्याचा तपास केल्यावर त्याला एच. पायलोरीचे इन्फेक्शन झाल्याचे लक्षात आले. १४ दिवसांचा पूर्ण कोर्स पूर्ण केल्यावर त्याला आराम पडला. पुढे काही दिवस त्याला काही औषधेदेखील घ्यावी लागली. हल्ली अनेक रुग्णांना वारंवार अ‍ॅसिडिटी होते. असा त्रास वारंवरा होण्या मागच्या अनेक कारणांपैकी एक हेलिकोबॅक्टर पायलोरी किंवा थोडक्यात एच. पायलोरी हे आहे. हा एक जटिल वैज्ञानिक विषय वाटत असला तरी, H. pylori च्या मूलभूत गोष्टी समजून घेणे दैनंदिन आरोग्यासाठी आवश्यक आहे, कारण हा जीवाणू पोटाच्या काही सामान्य समस्यांशी संबंधित आहे. या लेखात H. pylori म्हणजे काय, त्याचा शरीरावर कसा परिणाम होतो आणि त्याच्या उपचारांबद्दल आपल्याला काय माहीत असणे आवश्यक आहे ते पाहू.
हेही वाचा…Health Special: नखुर्डे झाले आहे? काय कराल?
हेलिकोबॅक्टर पायलोरी म्हणजे काय ?
H. pylori हा एक प्रकारचा जीवाणू आहे, जो पोटाच्या अस्तरात राहू शकतो. त्याला अनोखा सर्पिल आकार असतो, जो त्याला पोटाच्या संरक्षणात्मक श्लेष्मल अस्तरातून पुढे जाण्यास मदत करतो. १९८२ मध्ये आढळून आले की, H. pylori जठराची सूज (पोटाच्या आवरणाची जळजळ), पेप्टिक अल्सर आणि काही प्रकरणांमध्ये, पोटाच्या कर्करोगासह पोटाच्या विविध समस्यांशी संबंधित आहे.
त्याचा प्रसार कसा होतो ?
एच. पायलोरीचा प्रसार नेमका कसा होतो हे अद्याप पूर्णपणे स्पष्ट झालेले नाही, परंतु संक्रमित व्यक्तीच्या लाळ, उलट्या किंवा विष्ठा यांच्या जवळच्या संपर्कातून पसरत असल्याचे मानले जाते. अस्वच्छता किंवा दूषित अन्न आणि पाणी देखील त्याच्या प्रसारास कारणीभूत ठरू शकते. तथापि, एच. पायलोरी असलेल्या अनेक लोकांमध्ये कोणतीही लक्षणे दिसत नाहीत, ज्यामुळे संसर्गाचा स्रोत ओळखणे आव्हानात्मक होते.
हेही वाचा…Health Special: अँटिबायोटिक्स निरुपयोगी का ठरत आहेत? त्यावर उपाय काय? (भाग पहिला)
सामान्य लक्षणे :
एच. पायलोरीचे संक्रमण व्यक्तीपरत्वे बदलू शकते आणि संक्रमित प्रत्येकाला लक्षणे दिसत नाहीत. तथापि,
सामान्य चिन्हे आणि लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते:
१. ओटीपोटात दुखणे: पोटात जळजळ किंवा कुरतडणे.
२. मळमळ आणि उलट्या: अस्वस्थ वाटणे किंवा उलट्या होणे.
३. पोट फुगणे आणि पूर्णता: पोटात अस्वस्थता किंवा पूर्णपणाची भावना.
४. भूक न लागणे: खाल्ले नसले तरी भूक न लागणे. अन्न पचन योग्य न होणे
५. तोंडाला वास येणे
हे लक्षात घेणे महत्वाचे आहे की, ही लक्षणे इतर विविध परिस्थितींमुळेही उद्भवू शकतात, म्हणून तुम्हाला सतत अस्वस्थता येत असेल, तर योग्य निदानासाठी डॉक्टरचा सल्ला घेणे महत्वाचे आहे. अ‍ॅसिडिटीचा अल्सल फुटणे व जठरचा कॅन्सर या मध्ये देखील एच. पायलोरीचे संक्रमण दिसून येते व काही अंशी ते त्यास कारणीभूतही ठरतात.
निदान आणि उपचार :
तुम्हाला एच. पायलोरी संसर्ग झाल्याचा संशय असल्यास, डॉक्टर निदानाची पुष्टी करण्यासाठी श्वास चाचणी, रक्त तपासणी किंवा एंडोस्कोपी यांसारख्या चाचण्यांची शिफारस करू शकतात. या मध्ये चांगली बाब अशी आहे की एच. पायलोरी संक्रमण उपचार करण्यायोग्य आहे. उपचारांमध्ये अनेकदा प्रतिजैविक (जीवाणू नष्ट करण्यासाठी) आणि प्रोटॉन पंप इनहिबिटर (पोटातील आम्ल कमी करण्यासाठी) सारख्या औषधांचा समावेश असतो. या व्यतिरिक्त प्यायचे औषध (Sucralfate) हे देखील वापरले जाते. त्यामुळे जठराच्या आतल्या अस्तरावर असलेल्या बॅक्टेरियाचे यशस्वी निर्मूलन होते. तुमच्या डॉक्टरच्या सल्ल्याचे पालन करणे आणि निर्धारित उपचार पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
हेही वाचा…Health Special: अँटिबायोटिक्सचा अतिवापर कसा टाळाल? कोणती काळजी घ्याल? (भाग दुसरा)
प्रतिबंध आणि जीवनशैली :
एच. पायलोरी संसर्ग रोखणे नेहमीच शक्य नसले तरी, काही सामान्य जीवनशैली पद्धती आहेत ज्या जोखीम कमी करण्यास मदत करू शकतात :
हाताची स्वच्छता : हात चांगले धुवा, विशेषत: शौचालय वापरल्यानंतर आणि जेवण करण्यापूर्वी. पूर्वीच्या काळी माझी आई मला नेहमीच शौचालय वापरल्यानंतर आणि जेवण करण्यापूर्वी स्वच्छ हात धुवायला लावायची. लहानपणी तरी ते कंटाळवाणे वाटले तरी आरोग्यदृष्ट्या ते खूप चांगले आहे.
अन्न सुरक्षा : अन्न आणि पाणी सुरक्षित आणि योग्यरित्या शिजवलेले असल्याची खात्री करा. संक्रमित व्यक्तींशी जवळचा संपर्क टाळणे. जर तुमच्या घरातील एखाद्याला एच. पायलोरीचे निदान झालेले असेल, तर खबरदारी घेतल्यास त्याचा प्रसार रोखता येईल.
हेही वाचा…Mental Health Special: रील्स करतंय रिअल आयुष्य खराब
तुमच्या घरातील पाणी स्वच्छ व चांगले आहे का ते पडताळून घ्या. मुंबई शहरातील पाणी चांगले असते व त्यावर प्रक्रिया केलेली असते. परंतु ते घरी येई पर्यंत त्यामध्ये बॅक्टीरिया मिसळू शकतात. म्हणुनच मुंबई मध्ये घरी UV (अल्ट्रा वोइलेट) फिल्टर मशीनचे पाणी प्यावे. मुंबई बाहेर शक्य असल्यास RO ( रिर्वस ओसमोसिस ) चा उपयोग करणे आवश्यक आहे. बाहेरचे खायचे झाले तर ते आपण गरम आपल्या समोर तयार केलेले असेल तरच खावे. हेलिकोबॅक्टर पायलोरी समजून घेणे हे तुमचे पाचक आरोग्य राखण्यासाठी एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. तुम्हाला एखाद्या समस्येचा संशय असल्यास किंवा सतत लक्षणे जाणवत असल्यास, वैद्यकीय सल्ला घेण्यास अजिबात संकोच करू नका. योग्य निदान आणि उपचाराने, तुम्ही एच. पायलोरीचे संक्रमण प्रभावीपणे व्यवस्थापित करू शकता आणि त्यावर मात करू शकता, निरोगी आणि अधिक आरामदायी जीवनशैलीला प्रोत्साहन देऊ शकता.
अनिकेतच्या जठराचा छोटा तुकडा घेऊन (बायोप्सी) त्याचा तपास केल्यावर त्याला एच. पायलोरीचे इन्फेक्शन झाल्याचे लक्षात आले. १४ दिवसांचा पूर्ण कोर्स पूर्ण केल्यावर त्याला आराम पडला. पुढे काही दिवस त्याला काही औषधेदेखील घ्यावी लागली. हल्ली अनेक रुग्णांना वारंवार अ‍ॅसिडिटी होते. असा त्रास वारंवरा होण्या मागच्या अनेक कारणांपैकी एक हेलिकोबॅक्टर पायलोरी किंवा थोडक्यात एच. पायलोरी हे आहे. हा एक जटिल वैज्ञानिक विषय वाटत असला तरी, H. pylori च्या मूलभूत गोष्टी समजून घेणे दैनंदिन आरोग्यासाठी आवश्यक आहे, कारण हा जीवाणू पोटाच्या काही सामान्य समस्यांशी संबंधित आहे. या लेखात H. pylori म्हणजे काय, त्याचा शरीरावर कसा परिणाम होतो आणि त्याच्या उपचारांबद्दल आपल्याला काय माहीत असणे आवश्यक आहे ते पाहू.
हेही वाचा…Health Special: नखुर्डे झाले आहे? काय कराल?
हेलिकोबॅक्टर पायलोरी म्हणजे काय ?
H. pylori हा एक प्रकारचा जीवाणू आहे, जो पोटाच्या अस्तरात राहू शकतो. त्याला अनोखा सर्पिल आकार असतो, जो त्याला पोटाच्या संरक्षणात्मक श्लेष्मल अस्तरातून पुढे जाण्यास मदत करतो. १९८२ मध्ये आढळून आले की, H. pylori जठराची सूज (पोटाच्या आवरणाची जळजळ), पेप्टिक अल्सर आणि काही प्रकरणांमध्ये, पोटाच्या कर्करोगासह पोटाच्या विविध समस्यांशी संबंधित आहे.
त्याचा प्रसार कसा होतो ?
एच. पायलोरीचा प्रसार नेमका कसा होतो हे अद्याप पूर्णपणे स्पष्ट झालेले नाही, परंतु संक्रमित व्यक्तीच्या लाळ, उलट्या किंवा विष्ठा यांच्या जवळच्या संपर्कातून पसरत असल्याचे मानले जाते. अस्वच्छता किंवा दूषित अन्न आणि पाणी देखील त्याच्या प्रसारास कारणीभूत ठरू शकते. तथापि, एच. पायलोरी असलेल्या अनेक लोकांमध्ये कोणतीही लक्षणे दिसत नाहीत, ज्यामुळे संसर्गाचा स्रोत ओळखणे आव्हानात्मक होते.
हेही वाचा…Health Special: अँटिबायोटिक्स निरुपयोगी का ठरत आहेत? त्यावर उपाय काय? (भाग पहिला)
सामान्य लक्षणे :
एच. पायलोरीचे संक्रमण व्यक्तीपरत्वे बदलू शकते आणि संक्रमित प्रत्येकाला लक्षणे दिसत नाहीत. तथापि,
सामान्य चिन्हे आणि लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते:
१. ओटीपोटात दुखणे: पोटात जळजळ किंवा कुरतडणे.
२. मळमळ आणि उलट्या: अस्वस्थ वाटणे किंवा उलट्या होणे.
३. पोट फुगणे आणि पूर्णता: पोटात अस्वस्थता किंवा पूर्णपणाची भावना.
४. भूक न लागणे: खाल्ले नसले तरी भूक न लागणे. अन्न पचन योग्य न होणे
५. तोंडाला वास येणे
हे लक्षात घेणे महत्वाचे आहे की, ही लक्षणे इतर विविध परिस्थितींमुळेही उद्भवू शकतात, म्हणून तुम्हाला सतत अस्वस्थता येत असेल, तर योग्य निदानासाठी डॉक्टरचा सल्ला घेणे महत्वाचे आहे. अ‍ॅसिडिटीचा अल्सल फुटणे व जठरचा कॅन्सर या मध्ये देखील एच. पायलोरीचे संक्रमण दिसून येते व काही अंशी ते त्यास कारणीभूतही ठरतात.
निदान आणि उपचार :
तुम्हाला एच. पायलोरी संसर्ग झाल्याचा संशय असल्यास, डॉक्टर निदानाची पुष्टी करण्यासाठी श्वास चाचणी, रक्त तपासणी किंवा एंडोस्कोपी यांसारख्या चाचण्यांची शिफारस करू शकतात. या मध्ये चांगली बाब अशी आहे की एच. पायलोरी संक्रमण उपचार करण्यायोग्य आहे. उपचारांमध्ये अनेकदा प्रतिजैविक (जीवाणू नष्ट करण्यासाठी) आणि प्रोटॉन पंप इनहिबिटर (पोटातील आम्ल कमी करण्यासाठी) सारख्या औषधांचा समावेश असतो. या व्यतिरिक्त प्यायचे औषध (Sucralfate) हे देखील वापरले जाते. त्यामुळे जठराच्या आतल्या अस्तरावर असलेल्या बॅक्टेरियाचे यशस्वी निर्मूलन होते. तुमच्या डॉक्टरच्या सल्ल्याचे पालन करणे आणि निर्धारित उपचार पूर्ण करणे आवश्यक आहे.
हेही वाचा…Health Special: अँटिबायोटिक्सचा अतिवापर कसा टाळाल? कोणती काळजी घ्याल? (भाग दुसरा)
प्रतिबंध आणि जीवनशैली :
एच. पायलोरी संसर्ग रोखणे नेहमीच शक्य नसले तरी, काही सामान्य जीवनशैली पद्धती आहेत ज्या जोखीम कमी करण्यास मदत करू शकतात :
हाताची स्वच्छता : हात चांगले धुवा, विशेषत: शौचालय वापरल्यानंतर आणि जेवण करण्यापूर्वी. पूर्वीच्या काळी माझी आई मला नेहमीच शौचालय वापरल्यानंतर आणि जेवण करण्यापूर्वी स्वच्छ हात धुवायला लावायची. लहानपणी तरी ते कंटाळवाणे वाटले तरी आरोग्यदृष्ट्या ते खूप चांगले आहे.
अन्न सुरक्षा : अन्न आणि पाणी सुरक्षित आणि योग्यरित्या शिजवलेले असल्याची खात्री करा. संक्रमित व्यक्तींशी जवळचा संपर्क टाळणे. जर तुमच्या घरातील एखाद्याला एच. पायलोरीचे निदान झालेले असेल, तर खबरदारी घेतल्यास त्याचा प्रसार रोखता येईल.
हेही वाचा…Mental Health Special: रील्स करतंय रिअल आयुष्य खराब
तुमच्या घरातील पाणी स्वच्छ व चांगले आहे का ते पडताळून घ्या. मुंबई शहरातील पाणी चांगले असते व त्यावर प्रक्रिया केलेली असते. परंतु ते घरी येई पर्यंत त्यामध्ये बॅक्टीरिया मिसळू शकतात. म्हणुनच मुंबई मध्ये घरी UV (अल्ट्रा वोइलेट) फिल्टर मशीनचे पाणी प्यावे. मुंबई बाहेर शक्य असल्यास RO ( रिर्वस ओसमोसिस ) चा उपयोग करणे आवश्यक आहे. बाहेरचे खायचे झाले तर ते आपण गरम आपल्या समोर तयार केलेले असेल तरच खावे. हेलिकोबॅक्टर पायलोरी समजून घेणे हे तुमचे पाचक आरोग्य राखण्यासाठी एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. तुम्हाला एखाद्या समस्येचा संशय असल्यास किंवा सतत लक्षणे जाणवत असल्यास, वैद्यकीय सल्ला घेण्यास अजिबात संकोच करू नका. योग्य निदान आणि उपचाराने, तुम्ही एच. पायलोरीचे संक्रमण प्रभावीपणे व्यवस्थापित करू शकता आणि त्यावर मात करू शकता, निरोगी आणि अधिक आरामदायी जीवनशैलीला प्रोत्साहन देऊ शकता.
