हेरींग या माशाची व माझी ओळख १९७५ मध्ये झाली. मी प्रथम चार र्वष इंग्लंडमध्ये राहिल्यानंतर नेदरलँड-हॉलंडला आर्किटेक्ट म्हणून कामासाठी गेलो. तेथील लोक, त्यांची राहणी, चालीरीती, इतिहास आणि त्यांचे खाणे-पिणे याविषयी मला खूप कुतूहल होते. हळूहळू मला त्यांची भाषा (डच) समजू लागली. नंतर मी ती शिकलो. ऑफिसमधील व बाहेरील लोकांशी संबंध वाढले. त्यांच्या चालीरीती, खाणे-पिणे समजू लागले. तेव्हा मला या छोटय़ा हेरींग माशाची ओळख झाली.
हा मासा नॉर्थ-सीच्या थंड पाण्यात चांगला वाढतो. त्यामुळे जर्मनी, हॉलंड, स्वीडन, डेन्मार्कमध्ये खूप आवडता व प्रसिद्ध आहे. हा वेगवेगळ्या प्रकारे खाल्ला जातो. तळून, लिप्ता, लोणचे करून व्हीनिंगरमध्ये ठेवून वगैरे. पण सगळ्यात प्रसिद्ध प्रकार म्हणजे तो कच्चा खाल्ला जातो. स्वच्छ करून बारीक चिरलेल्या कांद्यात घोळवला जातो व त्याची शेपटी धरून आख्खाच्या-आख्खा तोंडात घेतात व खातात. ते बघायला खूप कुतूहल व मज्जा वाटते म्हणून मी त्याची चव घेतली. मला ती आवडली.
हल्ली समुद्रात हेरींगची संख्या कमी होत चालल्यामुळे त्याच्या ब्रिडिंग सिझनमध्ये तो पकडण्याची युरोपियन कमिशनने परवानगी दिली नाही. हा सिझन साधारण ऑक्टोबर ते एप्रिलपर्यंत असतो. साधारण मे महिन्यात या माशांनी भरलेली पहिली बोट हॉलंडमधील काटवाईक या बंदरात येते. हेरींग माशांनी भरलेला पहिला डबा-पिंप लिलावात विकले जाते. त्याची किंमत साधारण ६०,००० ते ८०,००० युरो येते. मोठमोठी फाइव्ह स्टार हॉटेल ती घेण्यास धडपडत असतात. अर्थात ती रक्कम कुठल्यातरी गुडविल संस्थेस मदत म्हणून दिली जाते. त्यानंतर संध्याकाळी त्या हॉटेलसमध्ये हेरींग पार्टी होते. मोठमोठे ट्रे भरून हेरींग, आख्खे, चौकोनी तुकडे, त्याबरोबर बारीक चिरलेला कांदा आणि बरोबर जिनीव्हर (डच-जिन)चा छोटा ग्लास, सगळे आनंदानं त्याची चव घेतात आणि हा मासा या वर्षी किती चांगला आहे याचे कौतुक करत असतात. तेव्हाच या नवीन हेरींगचा भाव ठरवला जातो
आणि नंतर तो बाजारात विकायला येतो. अ‍ॅमस्टरडॅम, रॉटरडॅम, हेग, लायडन अशा मोठय़ा शहरी रस्त्या-रस्त्यावर हात-गाडय़ा, स्टॉल्स उभे राहतात. झेंडा पताका लावल्या जातात. मोठय़ा जाहिराती लावतात. आपल्यासमोर मासा स्वच्छ करून देतात. तो मिठात ठेवलेला असतो. त्यामुळे त्याची चव जरा खारट वाटते, पण मासा कच्चा असूनसुद्धा खूप चवदार लागतो.
एकदा माझ्याकडे माझा भाऊ आणि वहिनी राहायला आले होते. इकडे-तिकडे भटकण्याचा माझ्या भावाला खूप नाद आहे. एक दिवस माझ्या घराजवळच्या मॉलमधून बँडचा आवाज ऐकू आला. माझा भाऊ लगेच बघायला गेला. खूप गर्दी जमली होती. संगीत जोरात वाजत होते. त्याला वाटले कुठल्यातरी दुकानाचे उद्घाटन असले पाहिजे. तो जवळ जाऊन बघू लागला आणि तेवढय़ात ‘डच ड्रेस’ घातलेली एक मुलगी हातात ट्रे घेऊन समोर आली. त्या ट्रेमध्ये हेरींगचे चौकोनी तुकडे, त्यावर बारीक चिरलेला कांदा आणि वर काडीवर डच झेंडा. आजूबाजूचे लोक खात होते म्हणून उत्सुकतेने त्यानेसुद्धा एक तुकडा  खाल्ला. सुरुवातीला सवय नसल्याने त्याला त्याची चव विचित्र वाटली, पण नंतर तो आवडला. थोडय़ा वेळाने आणखी एक मुलगी ट्रे घेऊन आली. त्यात प्लास्टिक ग्लासमध्ये पारदर्शक ड्रिंक होते. माझ्या भावाने तो छोटा ग्लास उचलून तोंडाला लावला तर त्याची जीभ चुरचुरली. ते ड्रिंक जिनीव्हर-डच जिन होते. त्या लोकांची अशी पद्धत आहे की हेरींग खायचा. जिनीव्हरचा ग्लास एका फटक्यात प्यायचा व त्याबरोबर थंडगार बिअर घ्यायची. माझ्या भावाला हे खूप आवडलं. तो अर्धा तास त्या मॉलमध्ये रमला व चार वेळा हेरींग व जिनीव्हर घेतली.
बरेच वेळा तो ओपन मार्केटमध्ये जायचा व माझ्यासाठी दोन हेरींग घेऊन यायचा. दुपारी व्हाइट ब्रेडबरोबर लंचला तो खूप छान वाटायचा. माझ्या वहिनीला मात्र त्याची टेस्ट आवडली नाही.
या हेरींगबद्दल एक गोष्ट सांगतात. तेराव्या शतकात युरोपमध्ये देशादेशात खूप लढाया होत असत. याचवेळी एकदा स्पॅनिश सैन्यानी बोटीने नॉर्थ-सी वरून हॉलंडवर आक्रमण केलं. ते हॉलंडच्या कातवाईक नावाच्या बंदरावर उतरले. त्यांनी जवळच्या लायडन नावाच्या गावाकडे चाल केली आणि त्या गावाला जवळ-जवळ ३-४ महिने घेरून ठेवले. सगळे रस्ते बंद. कोणाला गावाबाहेर जाता येत नव्हते आणि कोणी गावात बाहेरून येऊ शकत नव्हते. गावातले धान्य, भाजीपाला, आवश्यक वस्तू संपत आल्या. लोकांची उपासमार होऊ लागली. आता हे लायडन गाव स्पॅनिश सैनिकांच्या ताब्यात पडणार म्हणून लोक घाबरले. त्यांनी नगरपालाकडे धाव घेतली. नगरपाल बाहेर येऊन लोकांना समजावू लागला. नगरपालिकेच्या गॅलरीवर येऊन त्यांनी लोकांना रक्षणाचे आश्वासन दिले. म्हणाला, जर तशी वेळ आलीच तर मी तुम्हाला माझ्या हाताचे अंगठे कापून खायला देईन (अर्थात हे प्रतीकात्मक होते) पण लोकांना धीर आला. ते लढण्यास तयार झाले. हे सगळं ३ ऑक्टोबरला घडले व त्याची आठवण म्हणून अजूनही हा दिवस लायडन व बाजूला मोठय़ा उत्साहाने साजरा करतात. गावात जत्रा असते, मिरवणुका-संगीत असते. सगळ्यांना सुट्टी असते. नगरपालिकेमध्ये लोकांना हेरींग व ब्रेड मोफत वाटला जातो. ही त्या नगरपालकाची आठवण. हेरींग म्हणजे त्याचे अंगठे समजले जातात.
संध्याकाळी बहुतेकांच्या घरी हट्स पॉट नावाचा पदार्थ केला जातो. ती एक प्रकारची बटाटय़ाची खिचडीच म्हणायची. त्यात भरपूर कांदे, गाजर व बटाटे, मीठ, मीरपूड व चिकन स्टॉक घालून एकत्र शिजवूव एकजीव करतात. त्याबरोबर मासाचा तुकडा किंवा चिकन घेतात. हे त्या वेळच्या गरिबांचे खाणे होते. थंडीच्या दिवसात हा प्रकार चांगला वाटतो.
अशा तऱ्हेने हा दिवस आनंदात साजरा केला जातो. तुम्हाला जर या दिवसांत हॉलंडला जायचा योग आला तर हा छोटासा मासा – हेरींग नक्कीच ट्राय करा.