मौनाला बोलतं करणारी कविता

डॉ. सिसिलिया कार्व्हालो यांचे अनेक कवितासंग्रह प्रसिद्ध झाले आहेत. त्यांनी गद्यालेखन केलं असलं तरी त्यातही काव्यात्मतेचं तत्त्व सोडलेलं नाही. इतका त्यांच्यातला कवी त्यांना अंतर्बाह्य भिनलेला आहे. ‘जागीर’ने त्यांच्यातल्या कवीला आणखी समृद्धतेच्या पायरीवर नेऊन ठेवलं आहे.

मी केव्हाची शोधतेय माझी जागा

घरातल्या कोन्या-कोपऱ्यात

जगाच्या कोनाड्यात

जो तो गाजवतो

ज्याची त्याची मालकी

पाठ-बूड टेकवण्यापुरत्या जागेवर

जाणवते त्याला

हीच आपली जागीर

कवितासंग्रहाचं शीर्षस्थान बळकवणारी ही कविता. ‘जागीर’ या शब्दाचा अर्थ विश्व, जहान असा तर आहेच, त्याचबरोबर तो आपल्या स्वत:चा अवकाश, आपलं स्थान, आपल्याला मिळणारी मोकळी जागा, स्वातंत्र्य, अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य, त्यामुळेच तर आपण आपल्या स्वत:चं स्थान निर्माण करतो. आपल्याला मोकळा श्वास घेता यावा यासाठी संघर्ष करावा लागतो. आपण अनुभवलेल्या क्षणांचा अन्वयार्थ अभिव्यक्त करता यावा एवढीच आपली माफक अपेक्षा असते. तेथेच आपल्याला आपली ‘जागीर’ सापडलेली असते किंवा आपल्याला आलेली जाग आपण शब्दांत थाटत असतो.

सांप्रत काळ जर पाहिला तर माणसाची हरघटका मुस्कटदाबी केली जातेय. व्यवस्था माणसाला किडामुंगीसारखं पायाच्या टाचेखाली रगडत निघालीय. ब्र उच्चारण्याची हिंमत कोणी दाखवत नाही. कार्व्हालो यांच्यातील कवी शांत बसत नाही. तो व्यवस्थेच्या सर्व तऱ्हांना भिडण्याचा आटोकाठ प्रयत्न करतो.

रस्त्यारस्त्यांवरील

रक्ताचा चिखल

चिवडला जातोय

हुकुमशहाच्या बुटाखाली

अन्

देशोदेशीच्या तुकड्यातुकड्यांवरीलही.

काळ तुडवीत चाललाय तुडवीत साऱ्या नोंदी

जळालेल्या जंगलावर धरली गेलीय

मौनाची खपली.

मौनाची खपली ही एकमेव ‘प्रतिमा’ खूप काही सुचवून जाणारी आहे. खरा कवी कवितेच्या रिक्त जागेत असा काही आशय भरतो की त्याची उकल करताना जेवढे स्तिमित व्हायला होते, तेवढेच वास्तवाचे जगड्व्याळ रूप पाहून आपण घाबरूनही जातो. ‘खपली’ ही कविता त्यादृष्टीने पाहण्यासारखी आहे. आपण खूप टाळ्या वाजवल्या मात्र देवळांची टाळी काही उघडली नाहीत. मंदिरातले दिवेही लागले नाहीत. उलट अंधार अधिकच दाट झाला. टाळ्यांचा, आरोळ्यांचा आवाज थडकतोय कानांवर, बसताहेत धडका; तरीही घट्ट मिटल्या डोळ्यांतूनही दिसतोय मणिपूरमध्ये उडालेला भडका. विवस्त्र स्त्रियांच्या काढलेल्या धिंडीतून फडफडताहेत त्यांची अंतर्वस्त्रे, अपमानित ध्वजा होऊन, आरोळ्यांचे ढोल बडवून, सांप्रदायिकतेच्या सरणावर चढवलं जातंय. अशी एकामागून एक विदारक चित्र आपल्या डोळ्यांसमोर कवयित्री उभी करत जाते.

मला काडीमात्र रस नाहीय…

सर्वत्र मांडलेल्या या प्रदर्शनात

दगडमातीच्या चिजांत

माझा ओढा तेथे आहे…

जेथे, जित्या जागत्या माणसांची

क्षणार्धात रास होते… मातीची.

किडामुंगीचे भक्ष्य होतात… माणसे…

आज सगळ्याच ठिकाणाहून माणूस बिनमहत्त्वाचा होत चाललाय. त्यांच्या संवेदनांवर घाला घातला जातोय. त्याला निर्दयपणे टाचेखाली घेतलं तुडवलं जातंय. एवढंच नाही तर त्याच्या भावनांनाही चिरडलं जातंय. कवयित्री या साऱ्याची सूक्ष्म नोंद घेऊन थांबत नाही तर माणूस महत्त्वाचा आहे, त्याच्यापासूनच विश्वाला अर्थ आहे, तोच असा बेदखल केला तर विश्वच निरर्थक होऊन जाईल म्हणून त्यास कसोशीने जपू पाहतेय. म्हणूनच त्याच्या हक्काची त्याची भूमी, त्याचे विश्व शाबूत राहावे ही कळकळ तिच्या शब्दातून पोटतिडकीने येत राहते.

‘जागीर’, – डॉ. सिसिलिया कार्व्हालो, अष्टगंध प्रकाशन, पाने- १३१, किंमत- २५० रुपये.

oviaishpate@gmail.com