देवलापारमध्ये मरण पावलेला वाघ मध्यप्रदेशातील

दोन्ही राज्यातील पेंच प्रकल्पाच्या सीमारेषेवर वाघांची नित्य भ्रमंती
पेंच व्याघ्र प्रकल्पालगतच्या नागपूर प्रादेशिक वनखात्याच्या अखत्यारीतील देवलापारमध्ये मरण पावलेल्या वाघाच्या मृत्यूने अनेक प्रश्नचिन्ह निर्माण केले असतानाच हा वाघ महाराष्ट्रातील नव्हे, तर मध्यप्रदेशातील असण्यावर भारतीय वन्यजीव संस्थेने शिक्कामोर्तब केले आहे. पेंच मध्यप्रदेशमधील ‘वाघिणनाला’ या वाघिणीचा तो साडेचार वर्षांचा बच्चा होता. वाघिणीपासून वेगळे झाल्यानंतर तो स्वत:चे क्षेत्र शोधण्यासाठी भटकत आला असावा, असा अंदाजही या संस्थेच्या संशोधकांनी व्यक्त केला आहे.
महाराष्ट्र व मध्यप्रदेशातील पेंच व्याघ्र प्रकल्पाच्या सीमेवरून वाघांच्या प्रवेशावर यापूर्वीही शिक्कामोर्तब झाले आहे. काही वर्षांपूर्वी मध्यप्रदेशातील पेंच व्याघ्र प्रकल्पातून आलेल्या वाघिणीने महाराष्ट्र पेंच व्याघ्र प्रकल्पात बछडय़ांना जन्म दिला होता. रेडिओ कॉलरवरून त्यावेळी हे सिद्धही झाले होते. दुसऱ्या एका घटनेत या दोन्ही राज्यातील व्याघ्र प्रकल्पाच्या सीमारेषेवरील शेतात मचाणावर बसलेल्या एका शेतकऱ्याला मध्यप्रदेशातून निघालेला आणि महाराष्ट्रात येऊ घातलेल्या वाघाच्या रेडिओ कॉलरमधील ट्रान्समिटर लोंबकळत असलेले दिसून आले. त्यावेळी त्याने मध्यप्रदेश वनखात्याला सूचना दिली होती. त्यानंतर वाघांच्या या आवागमनावर विशेष लक्ष केंद्रित करण्यात आले नाही. मात्र, महाराष्ट्राच्या तुलनेत मध्यप्रदेशातील व्याघ्र व्यवस्थापन उच्च दर्जाचे असल्याचे यापूर्वीही सिद्ध झाले आहे. मध्यप्रदेशात वाघ वन्यजीव विभागातील की, प्रादेशिक, असा भेदाभेद न करता त्या वाघाच्या सुरक्षेवर अधिक लक्ष केंद्रित केले जाते. त्यामुळेच देवलापार येथे मरण पावलेला वाघ मध्यप्रदेशातील असल्याचे अवघ्या काही तासातच कळले. मुळातच वाघ महाराष्ट्रातील की, मध्यप्रदेशातील हे महत्त्वाचे नसून वाघाची सुरक्षितता महत्त्वाची आहे.
देवलापार येथील वाघाच्या मृत्यूची घटना चार दिवसाने उघडकीस आली. यादरम्यान वाघाचे केस गळण्यास सुरुवात झालेली होती. मृत्यू नैसर्गिक नाही, तर विषबाधेने असल्याचे हरीण आणि रानडुकराच्या मृतदेहावरून स्पष्ट झाले. या ठिकाणी आणखी वन्यप्राणी मरण पावल्याचीही शंका आता व्यक्त केली जात आहे. त्यामुळे या चार दिवसात वनखात्याचे गस्तीपथक कुठे गेले होते, असा प्रश्न आता उपस्थित झाला आहे. देवलापार येथील वनपरिक्षेत्र अधिकाऱ्याचाच प्रश्न नाही, तर रामटेक, पवनी, काटोल येथेही वनपरिक्षेत्र अधिकारी त्यांच्या ठिकाणावर राहत नाहीत.
वरिष्ठ अधिकारीच मुख्यालयात ठाण मांडून असल्यामुळे कनिष्ठ अधिकारीसुद्धा त्याच मार्गावर चालतात. सनियंत्रण कक्ष बंद असल्याने कनिष्ठ अधिकाऱ्यांचे फावते. यानंतरही परिस्थिती अशीच कायम राहिल्यास आणखी पुन्हा वाघांचे मृत्यू नाकारता येत नाही.