शिक्षणातील आडवळणाचा मार्ग सुकर

नाशिक :  गावापर्यंत जाण्यासाठी आडवळणाची वाट. रस्ता असा नाहीच. रस्ता नसल्याने अन्य कुठल्याच मूलभूत सोयी सुविधा नसलेल्या इगतपुरी तालुक्यातील धामडकीवाडी या आदिवासी पाडय़ावर ऑनलाइन शिक्षणाचा गुंता सहज सोडविण्यात आला. प्रयोगशील शिक्षक प्रमोद परदेशी यांनी ‘धामडकीवाडी प्रारूप’ ही संकल्पना प्रत्यक्षात आणत दूरचित्रवाणी संचाच्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांसह अभ्यासाला सुरुवात केली आहे.

धामडकीवाडी २०० लोकसंख्येच्या आदिवासी पाडय़ावर जिल्हा परिषदेची शाळा आहे. शाळेत पहिली ते चौथीचे २१ विद्यार्थी शिक्षण घेत आहेत. मुळात आदिवासी गाव असल्यामुळे शिक्षणाविषयी तशी अनास्थाच. त्यात यंदा करोनाचे संकट गावावर असल्याने अनेकांच्या हाताला काम नाही, रोजगार नाही अशी स्थिती. अशा प्रतिकू ल परिस्थितीत ऑनलाइन शिक्षण हा विचार पालकांना अद्याप शिवलेला नाही. दुसरीकडे, आधीच बिनरस्त्याचे गाव, कोणत्याही  भ्रमणध्वनीला तसूभरही संपर्क होत नाही अशा अनेकानेक समस्यांनी ग्रासलेल्या  धामडकीवाडीतील तीन दूरचित्रवाणी संचाचा उपयोग शाळा भरविण्यासाठी करण्यात येत आहे. एका संचापुढे सातप्रमाणे तीन संचासमोर २१ विद्यार्थी धडे गिरवत आहेत. परदेशी यांनी टाळेबंदीच्या काळात पुढची पावले ओळखून अभ्यासक्रमावर आधारित तयार केलेल्या विविध चित्रफितीचे प्रसारण सध्या दूरचित्रवाणी संचावर होत आहे. ‘धामडकीवाडी प्रारूप’ राबवताना करोना विरुद्ध लढा लढण्याची सामग्री आणि मनोरंजनाची व्यवस्था झाल्याने विद्यार्थी आणि गावकरी आनंदी आहेत.

सहकारी शिक्षक दत्तू निसरड आणि अन्य समविचारी मंडळींच्या मदतीने विद्यार्थ्यांना ऑफलाइन शिक्षण देताना अभ्यासक्रम वेळेत कसा पूर्ण होईल यासाठी प्रयत्न करत आहोत. पहिली ते चौथीच्या अभ्यासक्रमावर आधारित विविध चित्रफिती तयार केल्या आहेत. स्वाध्याय आणि गृहपाठासाठी प्रश्नावली तयार करून त्याच्या हजारो नकला तयार केल्या. वाडीत कोणाकडेही स्मार्ट फोन नसल्याने दूरचित्रवाणी संचाच्या माध्यमातून मुलांच्या शिक्षणाचा मार्ग खुला करण्यात आला असल्याचे प्रमोद परदेशी यांनी सांगितले. पिंप्री सदो येथील जुने केबल व्यावसायिक अमजद पटेल यांची भेट घेतली.  टाकाऊ म्हणून पडलेले व्हीसीआर आणि इतर तत्सम यंत्रसामग्री संकलित केली.  संपूर्ण आदिवासी वाडीमध्ये फक्त तीन टीव्ही संच आणि त्यातही दोन बंद अवस्थेत होते. पटेल यांच्या मदतीने बंद टीव्ही संच दुरुस्त करून त्यांच्यापर्यंत प्रसारणासाठी केबल जोडण्यात आली. अनेक संकटांना तोंड देत अखेर अभ्यासक्रमावर आधारित व्हिडीओचे प्रसारण करणारा परदेशी यांच्या संकल्पनेतील ‘धामडकीवाडी प्रारूप’ आकाराला आला.

अभिनव अजमेरा आणि पेहचान प्रगती फाऊंडेशनच्या प्रगती अजमेरा यांनी यासाठी तांत्रिक साहाय्य केले.  शैक्षणिक चित्रफिती महिनाभरापासून सकाळी १० वाजता शाळेतील प्रसारण केंद्रात लावण्यात येत आहेत. या वेळी टीव्हीवर अन्य कोणतीही वाहिनी सुरू असेल तर ती आपोआप बंद होते.  एका टीव्हीपुढे सात विद्यार्थी यानुसार तीन टीव्हीपुढे २१ विद्यार्थी एकाच वेळी शिक्षणाचे धडे गिरवतात. त्याच दिवशी केलेल्या अभ्यासासाठी गृहपाठ आणि स्वाध्यायसाठी प्रत दिली जाते. रोजच्या नियोजनानुसार परदेशी हे पदरमोड करून हजारो रुपये कागदासाठी खर्च करतात. अभ्यासाचे प्रसारण सायंकाळीही काही वेळ करण्यात येते. टिलिमिली कार्यक्रमसुद्धा याद्वारे प्रसारित करण्यात येतो. यामध्ये अभ्यासाशिवाय महापुरुषांवरील संदेश देणारे चित्रपट, कार्टून कथा, गप्पा आदींमुळे विद्यार्थी संचापुढून हलत नाही. परदेशी आणि निसरड हे दोन्ही शिक्षक नियमितपणे घरोघरी जाऊन विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन करतात. पालकांशी फोनवरून चर्चा, स्वाध्यायासाठी आवश्यक अध्ययन साहित्य वितरण, आरोग्यविषयक प्रबोधन करत असतात.

याविषयी चौथीतील रेश्मा आगीवलेने आपला अनुभव मांडला. टीव्हीवरची शाळा आणि प्रत्यक्षातील शाळा यामध्ये फरक नाही. शाळेत जे प्रत्यक्ष शिकवतात अगदी त्याचप्रकारे शिक्षण मिळत आहे. बाल चित्रपट, टिलिमिली, गृहपाठ आदींमुळे आम्ही जणू काही शाळेतच असल्याचे वाटते. शाळेत येणाऱ्या तसेच घरून अभ्यास करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना मुखपट्टी, स्पर्शविरहित सॅनिटायझर यंत्र, बर्फानी फार्मातर्फे थर्मोमीटर यंत्र देण्यात आले असल्याचे सांगितले.

अडचणींचा डोंगर

‘धामडकीवाडी प्रारूप’ विद्यार्थीप्रिय झाले आहे. परंतु, सतत होणारा विजेचा लपंडाव अडथळा ठरत आहे. यासह भ्रमणध्वनीशी संपर्क न होणे, तसेच गरिबीमुळे घरात टीव्ही संच नसल्याने अनेकांना तीन संचावरच नाइलाजाने काम भागवावे लागत आहे. कालबाह्य़ झालेले आणि कोनाडय़ात पडलेले संच उपलब्ध झाल्यास ‘धामडकीवाडी प्रारूप’ राज्यभर आपला वेगळा ठसा उमटवू शकेल. नागरिकांनी यासाठी अडगळीत असलेले नादुरुस्त असे संच दिल्यास विद्यार्थ्यांना मदत होईल, अशी अपेक्षा व्यक्त करण्यात येत आहे.