मनोवेध : स्वातंत्र्याची भीती

आपल्या समाजातदेखील मानसोपचारातील समुपदेशन सर्वदूर न पसरण्याचे हे एक कारण असू शकते. निर्णय घेताना माणसाला आधार हवा असतो, म्हणून देवाला कौल लावला जातो. कोकणात अजूनही काही ठिकाणी लग्न ठरवताना असा कौल लावतात आणि देवाने होकारार्थी कौल दिला तरच ते लग्न ठरते. एखादी कृती करू की नको या द्वंद्वात मन असते, त्या वेळी उलटसुलट विचार येत असतात. आपण सारे अर्जुन असतो, गोंधळून जातो. दुसऱ्या कुणी तरी सांगावे असे वाटत असते. असे असले तरी, वेळोवेळी जबाबदारीने निर्णय घेणे आणि परिणामांची जबाबदारी स्वीकारणे आवश्यक असते. अन्यथा माणसाचे मन दुबळे होत जाते. सतत आधार शोधत राहते. तो मिळाला नाही तर व्यसनात गुरफटते.

यावरील उपाय फ्रॉम यांनी ‘द आर्ट ऑफ लव्हिंग’ या त्यानंतरच्या पुस्तकात सुचवला आहे. प्रेम ही केवळ भावना नसून ती कृतीदेखील आहे. त्यामध्ये आदर, काळजी घेणे, जबाबदारी स्वीकारणे आणि ज्ञान हे घटक असतात. असे प्रेम प्रथम स्वत:च्या शरीरमनावर करायला हवे, असे फ्रॉम सुचवतात. शरीरमनाच्या कार्याविषयी माहिती घेणे, काळजी घेऊन योग्य तो आहार-विहार-विचार निवडणे, स्वत:च्या स्वास्थ्याची जबाबदारी डॉक्टरांवर न ढकलता स्वत: घेणे आणि शरीरमन जसे आहे तसा त्याचा स्वीकार करणे.. या गोष्टींचा ‘प्रेम करणे’ यामध्ये समावेश होतो. सत्त्वावजय चिकित्सेत असेच स्वत:वर प्रेम करण्याचे करुणा ध्यान शिकवले जाते. त्याची माहिती पुढील लेखांकात घेऊ या.

– डॉ. यश वेलणकर yashwel@gmail.com