मनोवेध : अस्तित्ववाद

हे म्हणणे अस्तित्ववादाने नाकारले. कारण ते स्वीकारले की प्रयत्न, संस्कार, नीतीचा उपदेश यांना काही अर्थच राहत नाही. एखादी इमारत बांधली जाते त्या वेळी तिची ब्ल्यूपिट्र तयार असते. माणसाच्या आयुष्याची अशी ब्ल्यूपिट्र नसते.

मात्र या विचाराचे दुसरे टोक असे की, माणसाचे आयुष्य हे अर्थहीन आहे! अशा अर्थहीनतेचे भान आले की, माणसाला एक पोकळी जाणवते, उदासी येते. या अवस्थेला ‘एग्झिस्टेन्शिअल क्रायसिस’ म्हणतात. ‘अर्थहीन भासे मज हा कलह जीवनाचा’ यासारखी ही अवस्था. पण माणसाचे आयुष्य ही कोरी पाटी असेल, तर त्यावर आपल्या कर्तृत्वाने माणूस लिहू शकतो! आयुष्य अर्थहीन असले तरी त्याला अर्थ देणे हे माणसाच्या हातात असते. आयुष्यात वेळोवेळी अनेक पर्याय उपलब्ध होतात, अनेक रस्ते दिसतात. त्या वेळी तो जे निर्णय घेतो, ते महत्त्वाचे असतात. घेतलेले निर्णय तो पुढील काळात बदलूही शकतो. इंजिनीअर झालेला माणूस आयुष्यभर तेच काम करतो असे नाही.. तो नंतर हॉटेल काढू शकतो, कादंबरी लेखक होऊ शकतो. आयुष्य अर्थपूर्ण करण्याची क्षमता माणसाकडे आहे. ती कशी विकसित करायची, हे सांगणारी ‘लोगो थेरपी’ नावाची मानसोपचार पद्धती त्याच काळात लोकप्रिय झाली. तिची माहिती उद्या घेऊ.

डॉ. यश वेलणकर yashwel@gmail.com