कुतूहल :  सागरी शास्त्रज्ञ – बोमन फ्रामजी छापगर

सागरी अभ्यासकांना बोमन छापगर ज्ञात आहेत ते उत्तम शिक्षक, मार्गदर्शक म्हणून. निवृत्तीनंतरही त्यांनी प्राणिशास्त्रातील अनेक विद्यार्थ्यांना घडविले. त्यांच्या उमेदीच्या काळात त्यांनी चौफेर अनुभव गोळा केला तो युनेस्कोच्या सागरी जीवशास्त्र उजळणी पाठय़क्रमातून (१९५७). हिंदी महासागर परिक्रमा (१९५९-६४; १९६१-६५) व अरबी समुद्रातील पर्जन्यमानाचा अभ्यास करण्यासाठी गेलेल्या भारतीय संशोधन जहाज ‘सागर-कन्या’वरील अगदी पहिल्यावहिल्या, भारतीय समुद्र विज्ञानाचा श्रीगणेशा करणाऱ्या मोहिमेतून त्यांना महत्त्वपूर्ण माहिती मिळाली. या राष्ट्रीय-आंतरराष्ट्रीय सागरी परिक्रमांतून कमावलेला अनुभव त्यांनी सर्व विद्यार्थी व सहकाऱ्यांना मुक्तपणे वाटला. या सफरीतूनच त्यांनी स्कुबा-डायव्हिंगमध्ये प्रावीण्य मिळवले आणि समुद्रातील पाण्याखालील सजीवांची रंजक दुनिया सर्वासमोर ठेवली.

मुंबई विद्यापीठ, राज्य सरकार व इतर शासकीय आस्थापनांच्या अनेक समित्यांवर विविध स्तरांवर महत्त्वाच्या भूमिका बजावतानाच समुद्रीजगताच्या अंतरंगात जाण्याची ओढ त्यांच्यात अखेपर्यंत कायम राहिली. त्यातून त्यांची चिकित्सकवृत्ती अधिकच बहरली. त्यांनी तीन खेकडे, दोन बारीक कोलंबी आणि (निवृत्तीनंतर) एका माशाच्या नवीन प्रजातीचा शोध लावला. त्यांनी लिहिलेली अनेक पुस्तके आज संदर्भासाठी वापरली जातात.

अशा बहुआयामी, अवलिया संशोधकाने ५ ऑगस्ट २०१८ रोजी अखेरचा श्वास घेतला असला तरीही त्यांच्या कार्यामुळे बोमन फ्रामजी छापगर हे चिरकाल आपल्या स्मरणात राहणार हे निश्चित.

– डॉ. प्रसाद कर्णिक

मराठी विज्ञान परिषद

ईमेल : office@mavipa.org

संकेतस्थळ : http://www.mavipa.org