लिस्बनची वाटचाल

– सुनीत पोतनीस

sunitpotnis@rediffmail.com  

 ‘अभारतीय’ चिकू

काही वर्षांपूर्वी डहाणू तालुक्यात औद्योगिकीकरण करण्याचे ठरल्यावर तेथील कृषि-उत्पन्नाचा प्रमुख स्रोत असलेल्या चिकूच्या बागांवर प्रदूषणामुळे दुष्परिणाम होण्याची भीती बोलली गेली. दिल्लीच्या पर्यावरण आणि वन मंत्रालयाने डहाणू तालुका पर्यावरणाच्या दृष्टीने संवेदनशील ठरवून प्रदूषण होऊ नये म्हणून अनेक नियम केले, चिकूच्या बागांना संरक्षण दिले. स्थानिक वनस्पती-प्रकारांच्या रक्षणासाठी उपाय योजले.

दक्षिण गुजरात आणि किनारी महाराष्ट्रात मोठय़ा प्रमाणावर चिकूच्या बागा आहेत. भारतीय समजल्या गेलेल्या या वृक्षाचे मूळ मेक्सिकोमध्ये असावे. व्यापारानिमित्त जगभर फिरणाऱ्या एका गुजराती प्रवाशाने डहाणू तालुक्यातील घोलवड येथे चिकूचे पहिले रोप सन १८९८ साली लावले. तेथून या फळाचा प्रसार गुजरात, महाराष्ट्र आणि नंतर देशभर झाला. गुजरातमधील नवसारी येथे चिकू संशोधन केंद्र असून आज देशांतील चाळीस हजार हेक्टरपेक्षा जास्त जमिनीवर चिकू बागा अस्तित्वात आहेत.

चिकूचे पीक अनेक प्रकारच्या हवामानात आणि जमिनीवर वाढू शकते, त्यामुळे कित्येक बागाईतदार संवेदनशील आंब्यापेक्षा सहनशील चिकूच्या बागा पसंत करतात.

देशातील चिकूचे उत्पादन जगात सर्वात जास्त असले तरी इथे ते पीक दुय्यमच समजले जाते.

सुरुवातीला उत्कृष्ट जातीच्या झाडांच्या बियांपासून बागायती केली जात असे, त्यामुळे फळांमध्ये विविध प्रकार दिसून येत. अलीकडे मोठा बाजार असलेल्या ‘काळी-पट्टी’ आणि ‘क्रिकेट बॉल’ असे थोडेच प्रकार दिसून येतात, त्यांची लागवड खिर्णीवर कलम करून किंवा गुटी बांधून केली जाते. तयार फळे झाडावरून योग्य वेळी उतरवणे हे दीर्घ अनुभवानेच जमते. फार लवकर उतरवली गेली तर फळे नरम-पक्व होण्यास फार दिवस लागतात, फळाचा गोडवा कमी होतो. उतरवण्यास उशीर झाला तर फळे लवकर मऊ होऊन नासू लागतात. जास्त पक्व फळांना मागणी नसते.

फळांवर प्रक्रिया करून चिकूपासून तयार केलेली उत्पादने बाजारात आणणे वा निर्यात करणे अजून फारसे जमलेले नाही, त्यामुळे चिकू फक्त ताजे फळ म्हणूनच बाजारात उपलब्ध असते.

– प्रा. शरद चाफेकर

मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२

 office@mavipamumbai.org