बुकबातमी : ‘राज’स्थानातल्या लोकशाहीची गोष्ट

आता यंदाच्या हंगामात, राजस्थानच्या १९४७ पासूनच्या राजकारणाचा साद्यंत आढावा घेणारं पुस्तक ‘मॅकमिलन’ या प्रकाशनगृहातर्फे येतंय. दि इंडियन एक्स्प्रेसचे जयपूरमधले पत्रकार दीप मुखर्जी आणि मुक्त पत्रकार असलेल्या तबीना अंजुम या दोघांनी मिळून ते लिहिलं आहे. तबीना या मूळच्या जम्मू-काश्मीरच्या आणि राजकीय पत्रकारितेच्या दिल्लीतल्या अनुभवानंतर आता राजस्थानात- जयपूरमध्येच सहकुटुंब स्थायिक झालेल्या. दीप मुखर्जी यांनी आजवर केवळ राजकीय पत्रकारिता न करता, सरकारला अडचणीत आणू शकतील अशा सामाजिक अत्याचारांच्या बातम्याही उघड केल्या आहेत. त्यांच्या पत्रकारितेचा आलेख ते कुठल्याही पक्षाकडे झुकलेले नसल्याची खात्री पटण्यास पुरेसा आहेच, पण त्यांच्या अभ्यासूपणाचीही साक्ष देणारा आहे. मात्र पुस्तक प्रत्यक्ष प्रकाशित होण्यासाठी जानेवारी २०२४ उजाडेल, असं प्रकाशकांचं म्हणणं आहे.

राजस्थानबद्दल अशा पुस्तकाची गरज होतीच. एक तर या राज्याच्या राजकारणात जातींचा पगडा गेल्या काही वर्षांत (उदा.- १५ वर्षांपूर्वी प्रखर झालेला मीणा-गुज्जर वाद) दिसू लागला. ‘दोनच पक्ष- तेही आलटून पालटून’ हे वैशिष्टय़ मात्र राजस्थाननं कायम ठेवलं. यापूर्वी- म्हणजे १९६७ मध्ये के. एल. कमल यांचं ‘स्पॉटलाइट ऑन राजस्थान पॉलिटिक्स’ हे दीडेकशे पानांचं अभ्यासपूर्ण पुस्तक प्रकाशित झालं होतं, त्याचा भर जयपूरवरच असला तरी ‘स्वातंत्र्यपूर्व काळात राजपुतान्यातली सारीच संस्थाने काँग्रेसी राजकारणाला थारा न देणारी असल्याने १९४७ नंतर इथली परिस्थिती निराळी होती’ यासारखं पायाभूत निरीक्षण त्यात सापडतं. पहिल्या वीस वर्षांत काँग्रेसनं या राज्यात कसा जम बसवला, यावरच त्या पुस्तकाचा भर असणं स्वाभाविक होतं. पण आता परिस्थिती बदललेली आहे ती का बदललली आणि कसकशी बदलत गेली, हे दीप मुखर्जी आणि तबीना अंजुम यांच्या पुस्तकातून कळेल! राजस्थानसाठी २०२४ ची निवडणूक अनेकार्थानी महत्त्वाची आहे, तिच्या आधीच हे पुस्तक वाचकांहाती येईल.