अग्रलेख : विकृतांहाती वर्तमान

ज्याची भीती होती अखेर ते झाले. अमेरिकेने आपले ‘५१ वे राज्य’ असलेल्या इस्रायलच्या वतीने युद्धात उडी घेत भारतीय प्रमाण वेळेनुसार रविवारी पहाटे इराणवर बॉम्बहल्ले केले. आपल्या गुप्तहेर यंत्रणेच्या प्रमुख तुलसी गबार्ड यांना जाहीरपणे नाकारत, अमेरिकेने पश्चिम आशियाच्या संघर्षात अजिबात पडू नये ही आपली आधीची भूमिका बदलत आणि अशा युद्धांसाठी आपण डेमॉक्रॅटिक पक्षाचे बराक ओबामा, जो बायडेन यांस शिव्यांची लाखोली वाहिली होती हे पूर्णपणे विसरत डोनाल्ड ट्रम्प यांनी इराणवर आपला मित्रदेश इस्रायलच्या वतीने बॉम्बहल्ले केले. यातून आपली मूर्खपणा करण्याची क्षमता किती अथांग आणि अमर्यादित आहे, याचेच दर्शन त्यांनी पुन्हा एकदा घडवले. इराण हा अणुबॉम्ब बनवण्यापर्यंत गेलेला आहे आणि त्यांचा अणुबॉम्ब रोखणे गरजेचे आहे, हा या युद्धासाठी इस्रायलचा बनाव. तो किती अस्थानी आहे हे अमेरिकेच्या गुप्तहेर यंत्रणेच्या प्रमुख, ट्रम्प यांच्या सहकारी तुलसी गबार्ड यांनी अलीकडेच स्पष्ट केले. परंतु ट्रम्प यांनी ‘कोण या गबार्ड?’ असे म्हणत आपल्याच सहकाऱ्याचा जाहीर पाणउतारा केला आणि आपली इराणवरील हल्ल्याची दिशा स्पष्ट केली. त्याच दिशेने जात त्यांनी इराणच्या तीन अणुऊर्जा केंद्रांवर बॉम्बफेक केली. या शूर कृत्याची (?) स्वत:च घोषणा करत या अध्यक्षाने स्वत:चीच पाठ थोपटवून घेतली आणि ‘‘आता पश्चिम आशियात शांतता नांदेल’’ अशी आशा ते व्यक्त करतात. हा निर्लज्जपणाचा कळस.

त्यातून एकमेव जागतिक महासत्ता असलेल्या देशाचा हा प्रमुख कोणत्या थरास जाऊ शकतो हे दिसलेच. पण अशा बेभरवशी इसमासमोर नांगी टाकणारे किती बिनकण्याचे आहेत हेही दिसून आले. वास्तविक इस्रायल-इराण युद्धात इराणने अमेरिकेच्या हितसंबंधांस कोणताही धोका निर्माण केलेला नाही. त्याचा तसा इरादाही नव्हता. उलट अमेरिका आणि इराण यांच्यातील चर्चेची पुढील फेरी ज्या दिवशी मुक्रर करण्यात आली होती त्याच दिवशी, या नियोजित चर्चेच्या काही तास आधी इस्रायलचे नतद्रष्ट युद्धखोर पंतप्रधान बेंजामिन नेतान्याहू यांनी इराणवर हल्ला केला. हेतू हा की इराणने चिडून प्रतिहल्ला करावा आणि अमेरिका-इराण चर्चा फिस्कटावी. तसेच झाले. इस्रायल विनाकारण हल्ले करत असताना इराण हातावर हात ठेवून शांत बसणे शक्य नव्हते. इराणने अपेक्षेपेक्षा अधिक तीव्र प्रतिहल्ला इस्रायलवर केला. ही तीव्रता नेतान्याहू यांस अपेक्षित नव्हती. इस्रायलचे शौर्य अलीकडे नेहमीच सरकारबाह्य कथित दहशतवाद्यांविरोधात दिसून आले. हमास, हेझबोला, हुथी बंडखोर आदींस इराण, लेबनॉन यांचा छुपा पाठिंबा असला तरी हे दोन देश अधिकृतपणे इस्रायलविरोधात उभे ठाकले नव्हते. पण इस्रायलच्या इराणवरील हल्ल्याने इराणला थेट मैदानात उतरणे भाग पाडले. आणि तसा तो पूर्ण ताकदीनिशी उतरला तेव्हा नेतान्याहू फाफलले. हमास, हेझबोल्ला यांना प्रत्युत्तर देणे वेगळे आणि इराणसारखा तगडा देश अंगावर घेणे निराळे. या निराळेपणातील तीव्रता लक्षात आल्यावर या नेतान्याहू यांनी ट्रम्प यांचा धावा केला. त्यावर इस्रायलच्या मदतीस ट्रम्प यांनी न जाणे अशक्य होते. यहुदी धर्मीय आणि त्यांचे अमेरिकेतील दबाव गट हेच केवळ यामागील कारण नाही.

ट्रम्प आणि कुटुंबीयांचे या परिसरातील आर्थिक संबंध हे यामागील खरे कारण. त्याचा अधिक उलगडा लवकरच होईल. पण पाकिस्तान सरकारने ट्रम्प यांच्या कूटचलन व्यवसायात कोट्यवधींची गुंतवणूक करणे, ट्रम्प यांचा जावई जरेड कुश्नेर यांस इस्रायली आणि सौदी अरेबिया देशांनी अनेक कंत्राटांत सहभागी करून घेणे आणि ट्रम्प यांनी इस्रायलच्या वतीने काहीही कारण नसताना इराणला लक्ष्य करणे यांचा थेट संबंध लक्षात घ्यायला हवा. अमेरिकेतील रिपब्लिकन पक्षाच्या अनेक नेत्यांनी धर्माचे कारण पुढे करीत पश्चिम आशियात आपापल्या आर्थिक स्वार्थाचे घोडे नेहमीच दामटले. बुश पितापुत्रांची थेट तेल कंपन्यांत मालकी होती आणि ट्रम्प इमारत उभारणी, कूटचलन आदी व्यवहारांतून आपला स्वार्थ पूर्ण करण्याच्या मागे आहेत. बुश पितापुत्रांच्या अनाठायी युद्धांमुळे लाखोंचे प्राण गेले आणि ट्रम्प यांसही काही मानवी जीविताची फिकीर आहे असे नाही. इराणवरील हल्ल्याचे समर्थन करताना ट्रम्प यांनी तो देश दहशतवादी कृत्यांत गुंतलेला असल्याचे सांगितले. गुन्हेगार ज्याप्रमाणे दोन प्रकारचे असतात -वर्दी नसलेले आणि वर्दीतील- त्या प्रमाणे दहशतवादीही दोन प्रकारचे असतात. अमेरिका यांतील कोणत्या गटात मोडतो हे नव्याने सांगण्याची गरज नाही. ज्या देशांत आपले हितसंबंध नाहीत, आपले व्यवसाय नाहीत त्या देशांवर दहशतवादास प्रोत्साहन दिल्याचे कारण पुढे करत अमेरिकेने आतापर्यंत अनेकांवर सर्रास हल्ले केलेले आहेत. इराणवरील ताज्या हल्ल्याचा समावेश या अशा देशांत होईल. हे झाले इतिहास आणि वर्तमान यांतील वास्तव. तथापि या प्रसंगी प्रश्न असेल तो पुढे काय?

या हल्ल्यानंतर इराणने कोणतीही स्पष्ट प्रतिक्रिया दिलेली नाही. ते छान. अमेरिकेच्या माथेफिरू नेतृत्वास इराणकडून काही भडक विधानांची अपेक्षा असणार. तसे काही न करता इराणने ‘‘आपला अणुऊर्जा विकास कार्यक्रम असाच सुरू राहील’’ इतकेच स्पष्ट केले आणि त्यानंतर इस्रायलवर क्षेपणास्त्रे डागली. यातून त्या देशाचा शहाणपणा दिसतो. भडक विधाने करून ट्रम्प यांच्यासारख्यांच्या हाती नवे कोलीत देण्यापेक्षा या गृहस्थास काहीही उत्तर न देता इस्रायलवरील हल्ल्याची तीव्रता वाढवणे यात राजनैतिक धूर्तता दिसते. ती धोरणात्मक आहे की योगायोग हे स्पष्ट होईपर्यंत त्यावर भाष्य न करणे इष्ट. इराण या मार्गाने इस्रायलला अधिकाधिक घायाळ करू शकेल. ते त्या देशास आणि युद्धखोर पंतप्रधान नेतान्याहू यांस परवडणारे नाही. त्याच वेळी युरोपातील अनेक देशांस आता अमेरिकाविरोधात भूमिका घेणे भाग पडेल. इंग्लंड, जर्मनी, फ्रान्स अशा प्रमुख देशांच्या प्रमुखांनी इस्रायलला विरोध करण्याची हिंमत दाखवलेली आहे. या देशांत रशिया आणि चीन यांची भर पडणारच नाही, असे नाही. तसे झाल्यास ट्रम्प यांच्या या आततायी कृतीची किंमत अमेरिकेस काही प्रमाणात तरी द्यावी लागेल. या संदर्भात आपल्या मौनाविषयी न बोललेले बरे. भारत इतका बिनचेहऱ्याचा कधीच नव्हता.

त्याच वेळी ट्रम्प यांच्या विरोधात अमेरिकेतच जनमत तयार होणे हे अधिक निर्णायक ठरेल. ती शक्यता नाकारता येणारी नाही. विशेषत: ट्रम्प यांच्या या निर्णयावर खुद्द रिपब्लिकनांतील अनेकांनी तीव्र नाराजी व्यक्त केली असून काही तर ट्रम्प यांच्या विरोधात भूमिका घेण्याच्या तयारीत दिसतात. तसे झाले आणि या रिपब्लिकनांतील शिल्लक शहाण्यास डेमॉक्रॅटिक पक्षाची साथ मिळाली तर ट्रम्प यांस हा निर्णय महागात पडू शकतो. अमेरिकी जनमत इराणवरील हल्ल्याच्या बाजूने नाही. ते तसे जोरकसपणे व्यक्त झाले तरच या इसमास भानावर आणणे शक्य होईल. अन्यथा जागतिक शांतता, अर्थव्यवस्था इत्यादी मुद्द्यांस वाऱ्यावर सोडलेले बरे. बेमुर्वतखोरांच्या वेडपटपणास वेळीच विरोध न करणाऱ्या शहाण्यांच्या बोटचेपेपणाची किंमत असंख्य अभागींचे प्राण ही असते. या इतिहासाची पुनरावृत्ती आताही होताना दिसते. विकृतांहाती वर्तमान गेले की वास्तव किती विदारक होते याची जाणीव आता तरी मौनव्रती शहाण्यांस व्हावी.