चर्चेतील चर्च : पवित्र आत्म्याचे मंदिर

होली स्पिरिट चर्च, नंदाखाल

वसईमध्ये अशी अनेक चर्च आहेत, ज्यांना ४०० ते ५०० वर्षांचा इतिहास लाभलेला आहे. वसईत शैक्षणिक क्रांती घडविण्यात चर्चचा सिंहाचा वाटा आहे. त्यातील एक नंदाखाल चर्च. तब्बल ४०० वर्षे जुने असलेले हे पवित्र आत्म्याला समर्पित असलेले वसईतील एकमेव ख्रिस्त मंदिर आहे.

१५७३ साली या चर्चची भव्य वास्तू बांधण्यात आली. सर्वात मोठा धर्मग्राम म्हणून  नंदाखालची ख्याती आहे. वसईत शैक्षणिक क्रांती घडवण्यात चर्चचा सिंहाचा वाटा आहे. नानभट, उमराळे,बोळिंज, राजोडी, नाळे हे सर्व विभाग नंदाखाल धर्मग्रामात समाविष्ट होते. हळूहळू लोकसंख्या वाढत गेली, त्यामुळे पुढे उमराळे येथे सेंट जोसेफ चर्च, नानभट येथे सेंट पॉल चर्च, राजोडी येथे वेलंकनी माता चर्च, नाळे येथे पसायदान केंद्र अशी लहानमोठी चर्च उभारण्यात आली.

नंदाखाल येथील चर्चची जुनी वस्तू कौलारू आणि चुना-दगडाच्या मजबूत भिंतींनी बांधलेली होती. दोन बाजूंनी चर्चच्या घंटांसाठी मनोरे आणि मध्ये उंचावर क्रॉससाठी दगड-चुन्याची दर्शनी भिंत ४५० वर्षे ऊन- पाऊस- वारा यांना आव्हान देत आजही तशीच उभी आहे. मदर तेरेसा यांनी नंदाखाल चर्चला भेट दिली होती, तेव्हा मोठा जनसमुदाय नंदाखाल येथे जमला होता. नंदाखाल धर्मग्रामातून फादर फ्रँक लोबो १९४३ साली पहिले धर्मगुरू झाले. तल्लख बुद्धिमतेचे फादर फ्रँक लोबो यांचे शासकीय स्तरावर चांगले वजन होते. त्यानंतर धर्मगुरू बनलेल्या अनेक फादर यांनी आपल्या सेवाकार्याचा ठसा सर्वत्र उमटविला.

भुईगावपासून ते आगाशीपर्यंत कुपारी समाज आहे. गुड फ्रायडेला आणि नाताळसारख्या सणांना एकाच वेळी १० हजार लोक प्रार्थनेसाठी जमतात. चर्चचा आतील भाग तितकाच प्रशस्त आणि सुंदर आहे. अनेक संतांचे पुतळे या चर्चमध्ये आहे. चर्चच्या आवारात मृत व्यक्तींच्या पार्थिवावर अंतिम संस्कार झाल्यानंतर त्यांचे दफन करण्यासाठी दफनभूमीत थडगी राखून ठेवलेली आहेत. चर्चच्या आत आणि बाहेर अनेक संगमरवरी चिऱ्यांवर पोर्तुगीज, इंग्रजी व मराठी भाषेत मृतांची नावे कोरलेली वाचावयास मिळतात. त्यातून फार पूर्वीच्या काळाच्या शैक्षणिक-सामाजिक स्थितीचे अवलोकन होते.

शैक्षणिक योगदान

‘चर्च तेथे शाळा’ हे चर्चचे धोरण होते. नंदाखाल चर्चमध्येही शाळा सुरू करण्यात आली. १९३९ साली सामाजिक-शैक्षणिक दूरदृष्टी असलेले फादर रेमंड मेंडिस यांनी शिक्षणाचे महत्त्व ओळखून सेंट जोसेफ मराठी शाळा सुरू केली. पुढे गरजेप्रमाणे कौलारू छपराची चाळटाइप सात वर्गाची शाळा बांधण्यात आली. या शाळेमध्ये नंदाखाल, आगाशी, अर्नाळा, वटार, सत्पाळे, राजोडी, गास, निर्मल, उमराळे, बोळिंज या संपूर्ण परिसरातील विद्यार्थ्यांनी शिक्षण घेतले. आजपर्यंत संत जोसेफ शिक्षण संस्थेत विविध जाती-धर्मातील हजारो विद्यार्थ्यांनी जीवन घडविले. नंदाखाल चर्चमुळे धर्मग्राम असले तरी गावाला सामाजिक, सांस्कृतिक, औद्योगिक, राजकीय स्थित्यंतराचा वारसा आहे. सर्वच क्षेत्रांत अनेकांनी झेप घेतली आहे.