Kidney Damage Signs: किडनी शरीराच्या एकूण आरोग्यासाठी खूप महत्त्वाची भूमिका बजावते. किडनी अपायकारक पदार्थ बाहेर टाकते, पाणी आणि क्षार यांचे संतुलन राखते, रक्तदाब सांभाळते आणि लाल रक्तपेशी तयार होण्यासही मदत करते. तरीसुद्धा, किडनी बिघडण्याच्या सुरुवातीच्या लक्षणांकडे दुर्लक्ष होते किंवा ती छोटी समस्या समजली जातात. सुरुवातीला लक्षणं न दाखवणारा आजार क्रोनिक किडनी डिसीज (CKD) वेळेत ओळखल्यास त्याची प्रगती थांबवता येऊ शकते.
किडनीसाठी ताण कमी करणे (Kidney Damage Symptoms)
सतत ताण घेणे फक्त मनासाठीच नाही तर किडनीसाठीही नुकसानकारक असते. यामुळे रक्तदाब आणि साखर वाढते आणि शरीराच्या अवयवांवर ताण येतो. अशा वेळी ध्यान, योगासने आणि श्वसनासारख्या शांत करणाऱ्या पद्धती वापरता येतात, ज्यामुळे मन आणि शरीर शांत होते आणि ताण व रक्तदाब कमी होतो. उदाहरणार्थ, एका अभ्यासातून असे दिसले की माइंडफुलनेस ट्रेनिंग केल्याने तणावाची प्रतिक्रिया देणाऱ्या नसांवरचा ताण कमी झाला आणि किडनीच्या आजाराने त्रस्त असलेल्या रुग्णांचे जीवनमान सुधारले.
सतत थकवा आणि अशक्तपणा
किडनी फेल झाल्यास रक्तात विषारी घटक जमा होतात, ज्यामुळे ऊर्जा पातळी कमी होते. याशिवाय, किडनीमधून एरिथ्रोपोइटिन नावाचे एक हार्मोन कमी प्रमाणात तयार झाले, तर शरीरात लाल रक्तपेशी कमी होतात आणि त्यामुळे अ‍ॅनिमिया होतो. यामुळे सतत थकवा, लक्ष केंद्रीत न होणे आणि हलकी हालचाल करतानाही श्वास लागणे अशी लक्षणं दिसतात. अनेकदा रुग्ण ही लक्षणं साधा थकवा किंवा वयामुळे झाली आहेत असे समजून दुर्लक्ष करतात, आणि त्यामुळे निदान उशिरा होते.
लघवीच्या सवयींमध्ये बदल
लघवीच्या वारंवारतेत, रंगात किंवा रूपात बदल होणे हे सहसा किडनीच्या समस्येची सुरुवातीची लक्षणं असतात, पण त्याकडे फारसे लक्ष दिले जात नाही. रात्री वारंवार लघवीला जाणे (नोक्त्युरिया), फेसाळलेली किंवा बुडबुड्यासारखी लघवी (प्रोटीन कमी होणे दाखवते), लघवीत रक्त येणे (हिमॅच्युरिया) किंवा खूप गडद रंगाची लघवी – ही सर्व लक्षणं किडनीला इजा झाल्याचे संकेत असू शकतात. ही लक्षणं छोटी वाटली तरी दुर्लक्ष केल्यास आजार हळूहळू वाढत जातो.
पाय, घोटे किंवा चेहऱ्यावर सूज येणे
जर किडनी शरीरातील जास्त सोडियम आणि पाणी बाहेर टाकू शकत नसेल, तर सूज (एडिमा) येते, जी विशेषतः पायांमध्ये आणि डोळ्यांच्या भोवती सहज दिसते. अनेकदा रुग्ण ही सूज उभं राहिल्यामुळे किंवा चुकीच्या आहारामुळे झाली आहे असं समजतात, पण ती किडनी खराब होण्याचे लक्षण असू शकते. त्यामुळे लवकरात लवकर तपासणी आणि निदान करणे खूप गरजेचे आहे.
सतत खाज येणे किंवा त्वचेत बदल होणे
किडनी खराब होण्याची ओळख कमी ज्ञात असलेली लक्षणं म्हणजे सतत खाज येणे (प्र्युरिटस). हे रक्तातील अपायकारक घटक आणि कॅल्शियम-फॉस्फरस यांसारख्या खनिजांच्या असंतुलनामुळे होते. त्वचा कोरडी, खरडल्यासारखी दिसते आणि सतत खाजवण्याची इच्छा होते, विशेषतः त्वचाविषयक कुठलीही स्पष्ट कारणं नसतानाही. अशा वेळी किडनीची तपासणी करून घ्यावी.
भूक कमी होणे किंवा मळमळणे
जेव्हा किडनीची कार्यक्षमता कमी होते, तेव्हा शरीरात युरेमिक विषारी पदार्थ साचायला लागतात. यामुळे श्वासात वास येणे (युरेमिक फेटर), मळमळ किंवा भूक न लागणे अशी पचनाशी संबंधित लक्षणं दिसू लागतात. ही लक्षणं अनेकदा पोटाच्या त्रासामुळे झाली आहेत असे समजले जाते, त्यामुळे निदान चुकते किंवा उपचारात उशीर होतो.
डॉक्टरांचा सल्ला घ्या
तुम्हाला ही कोणतीही लक्षणं जाणवली तर वाट न पाहता ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
मदतीसाठी केव्हा संपर्क करावा
तुम्हाला किंवा तुमच्या ओळखीच्या कोणाला ही लक्षणं जाणवत असतील, विशेषतः जर डायबिटीज, उच्च रक्तदाब, किडनीच्या आजाराचा कौटुंबिक इतिहास किंवा वेदनाशामक औषधांचा दीर्घकाळ वापर असेल, तर ताबडतोब डॉक्टरांशी संपर्क साधा आणि किडनीची कार्यक्षमता तपासून घ्या. रक्तातील (क्रिएटिनिन, eGFR) आणि लघवीतील (अल्ब्युमिन) चाचण्या वेळेवर केल्यास त्रास टाळता येतो आणि जीवनमान सुधारता येतो.
किडनीचे आरोग्य टिकवण्यासाठी जागरूकता आणि योग्य वेळी कारवाई करणे हेच खरे गुपित आहे. शरीराचे सूक्ष्म संकेत लक्षात घ्या, कदाचित तुमच्या किडन्या मदतीसाठी शांतपणे हाक देत असतील.
– डॉ. मोहित खिर्बत, सल्लागार (नेफ्रॉलॉजी), सीके बिर्ला हॉस्पिटल, गुरुग्राम
किडन्या आरोग्यदायी शरीरासाठी खूप गरजेच्या
किडन्यांची काळजी घेणे खूप महत्त्वाचे आहे, कारण त्या शरीरातील अपायकारक पदार्थ बाहेर टाकण्याचे आणि पाणी संतुलन ठेवण्याचे काम करतात. शरीरात पाण्याची पुरेशी मात्रा असल्यास, किडनी योग्यरित्या काम करते आणि विषारी घटक बाहेर टाकायला मदत होते, तसेच किडनी स्टोन होण्यापासूनही बचाव होतो. फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्ययुक्त अन्न आणि कमी मीठ व कमी प्रक्रिया केलेले अन्न खाल्ल्याने किडन्यांचे संरक्षण होते. नियमित व्यायाम केल्याने रक्ताभिसरण सुधारते, रक्तदाब नियंत्रणात राहतो आणि डायबिटीससारख्या किडनीवर परिणाम करणाऱ्या आजारांचा धोका कमी होतो. पाणी पिणे, संतुलित आहार आणि व्यायाम हे दीर्घकाळ किडनी निरोगी ठेवण्यासाठी मजबूत आधार ठरतात.
किडनी निरोगी ठेवण्यासाठी आहार
चालणे, योगा आणि स्ट्रेचिंगसारखे सौम्य व्यायाम किडनीच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरतात, कारण ते रक्ताभिसरण सुधारतात आणि तणाव कमी करतात. दररोज ३० मिनिटे चालल्याने रक्तदाब आणि साखर नियंत्रणात राहते, जे किडनीसाठी खूप महत्त्वाचे आहे. अर्ध मत्स्येन्द्रासन आणि भुजंगासन यांसारखी योगासने किडनीचं कार्य सुधारू शकतात आणि शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर टाकण्याच्या प्रक्रियेला चालना देतात. खोल श्वसन आणि प्राणायाम केल्याने ऑक्सिडेटिव्ह स्ट्रेस कमी होतो आणि किडनीस अनुकूल चयापचयास मदत होते. नियमित आणि हलक्या स्वरूपाचा व्यायाम शरीरातील अपायकारक पदार्थ गाळणाऱ्या अवयवांना सक्रिय ठेवतो, पण शरीरावर जास्त ताण न आणता. व्यायामाआधी आणि नंतर पाणी पिणे गरजेचे आहे, आणि जर आधीच किडनीची समस्या असेल तर नवीन व्यायाम सुरू करण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
किडन्यांसाठी सौम्य व्यायाम
चालणे, योगा आणि स्ट्रेचिंगसारखे सौम्य व्यायाम किडनीच्या आरोग्यासाठी उपयुक्त असतात, कारण ते रक्ताभिसरण सुधारतात आणि तणाव कमी करतात. दररोज ३० मिनिटे चालल्याने रक्तदाब आणि साखर नियंत्रणात राहते, हे दोन्ही किडनीसाठी खूप महत्त्वाचे आहे. अर्ध मत्स्येन्द्रासन (हाफ स्पायनल ट्विस्ट) आणि भुजंगासन (कोब्रा पोझ) यांसारखी योगासने किडनीचं कार्य वाढवू शकतात आणि शरीरातून विषारी पदार्थ बाहेर टाकण्यास मदत करतात. खोल श्वसन आणि प्राणायाम केल्याने शरीरातील तणाव कमी होतो आणि किडनीला अनुकूल चयापचय टिकून राहतो. नियमित आणि हलका व्यायाम केल्याने किडनीसारखे अपायकारक पदार्थ गाळणारे अवयव सक्रिय राहतात, पण शरीरावर जास्त ताण न येता. व्यायाम करण्याआधी आणि नंतर नेहमी पाणी प्यावे, आणि जर आधीपासून किडनीची समस्या असेल तर नवीन व्यायाम सुरू करण्याआधी डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.
मुख्य प्रतिबंधात्मक उपाय
किडनीची काळजी घेण्यासाठी सक्रिय राहणे खूप गरजेचे आहे. वय वाढल्यावर नियमितपणे किडनीची तपासणी करावी, रक्तदाब १३०/८० एमएमएचजी पेक्षा कमी ठेवावा, किडनीसाठी योग्य आहार घ्यावा, दररोज किमान ३० मिनिटे शारीरिक हालचाल करावी. दारू आणि सिगारेट यांसारख्या हानिकारक सवयी सोडाव्यात, कारण यामुळे किडनीवर जास्त ताण येतो. तसेच, नुकसान करणाऱ्या सप्लिमेंट्स आणि औषधांचा अति वापर टाळावा.
पाणी प्या
किडनी निरोगी ठेवण्यासाठी पाणी पिणे खूप महत्त्वाचे आहे, कारण ते रक्तातील अपायकारक घटक आणि विषारी पदार्थ काढून टाकण्यास किडनीला मदत करते. जेव्हा शरीरात पाण्याची मात्रा योग्य असते, तेव्हा किडनी पुरेशी लघवी तयार करते, ज्यामुळे किडनी स्टोन, इन्फेक्शन आणि दीर्घकालीन किडनी आजारांचा धोका कमी होतो. पण जेव्हा शरीरात पाण्याची कमतरता असते (डिहायड्रेशन), तेव्हा लघवी घट्ट होते आणि किडनीचं काम कठीण होतं, ज्यामुळे हळूहळू नुकसान होण्याची शक्यता वाढते. विशेषतः गरम हवामानात किंवा व्यायामानंतर भरपूर पाणी प्यावे, जेणेकरून किडनी योग्यरित्या काम करू शकेल आणि संपूर्ण आरोग्य चांगले राहील. शरीरात पाणी पुरेसे आहे का हे बघण्यासाठी लघवी पारदर्शक किंवा फिकट पिवळ्या रंगाची आहे का हे पाहा.
किडनीच्या आरोग्यात झोपेची भूमिका
चांगली झोप किडनीसाठीसुद्धा खूप महत्त्वाची आहे. झोपेत असताना शरीर हार्मोन्सचं संतुलन राखतं, ऊतींची दुरुस्ती करतं आणि शरीरातील द्रव पातळी नियंत्रित करतं. सतत झोपेची कमी किंवा अपुरी झोप यामुळे रक्तदाब वाढतो, जो किडनीच्या आजाराचा एक मुख्य कारण आहे. दररोज ७ ते ८ तासांची झोप घेणे, ठराविक झोपेचा वेळ पाळणे आणि शरीराला पुरेशी विश्रांती देणे गरजेचे आहे. चांगली झोप मिळण्यासाठी झोपण्याच्या किमान २ तास आधी स्क्रीनपासून दूर राहा, झोपेसाठी शांत आणि आरामदायक वातावरण ठेवा आणि आरामदायक कपडे वापरा.
वजन नियंत्रण
शरीराचं आरोग्यदायी वजन ठेवा. जास्त वजन आणि लठ्ठपणा किडनीच्या योग्य कार्यावर परिणाम करू शकतो.
