गुंतवणुकीच्या विविधीकरणातून संपत्ती निर्मितीचा मार्ग

स्थिर आर्थिक वाढ, सरकारचे निश्चित लक्ष्य आणि त्यासाठी सुरू असलेले प्रयत्न यामुळे भारताच्या आर्थिक समावेशन क्षेत्रात लक्षणीय प्रगती झाली आहे. जागतिक बँकेच्या ग्लोबल फाइंडेक्स २०२५ नुसार, दहापैकी नऊ लोकांकडे आता बँक खाते किंवा मोबाइल मनी खाते आहे. २०११ पासून यात ३५ टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. अर्थात, खाते आहे म्हणजे सक्रिय असणे असे नाही. कारण यापैकी १६ टक्के खाती निष्क्रिय आहेत. शिवाय, गेल्या वर्षी फक्त ३८.६ टक्के लोकांनी बचत केली आहे. केवळ खाते असणे आणि त्याचा सक्रिय वापर यांच्यात बरेच अंतर आहे. सुलभता आणि वापर यांतील दरी आर्थिक वर्तन विकसित करण्याच्या आवश्यकतेकडे निर्देश करते. बचतीच्या सवयी या परंपरेने रुजत असल्या तरी, दीर्घकालीन आर्थिक सुरक्षिततेसाठी केवळ निष्क्रिय बचत नव्हे तर सक्रिय गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे. हा वर्तनात्मक बदल जबरदस्त परिणामकारक ठरू शकतो, आणि यातच बँकांची भूमिका महत्त्वाची ठरते.

विविध गुंतवणूक पर्याय आणि सुविधा देऊन बँका संपत्ती निर्मिती सुलभ करू शकतात जसे की –

मुदत ठेवींच्या मदतीने पाया भक्कम करणे

मुदत ठेवी (FD) हा लाखो भारतीयांसाठी एक विश्वासार्ह आर्थिक गुंतवणुकीचा पर्याय आहे. सुरक्षा आणि अंदाजाचे हे आकर्षक समन्वयन आहे. भांडवल संरक्षणासोबतच निश्चित परताव्याची हमी यात मिळते. मुदत ठेवी एक विश्वासार्ह आपत्कालीन निधी म्हणून काम करतात. एखादी आणीबाणीची परिस्थिती उद्भवल्यास रोख रक्कम जलद उपलब्ध होते. ठरावीक लक्ष्यपूर्तीसाठी बचतीला समर्थन देतात, ज्यामुळे ते अल्पकालीन आर्थिक उद्दिष्टांसाठी आदर्श ठरतात. नियमित व्याज देयकांद्वारे ते अंदाजे उत्पन्न देतात, जे निवृत्त व्यक्तींसाठी किंवा पर्यायी उत्पन्न शोधणाऱ्यांसाठी फायदेशीर ठरते.

दीर्घकालीन संपत्ती निर्मितीसाठी म्युच्युअल फंड

एफडी आर्थिक स्थिरता देतात, तर म्युच्युअल फंड (एमएफ) दीर्घकालीन संपत्ती निर्मितीसाठी शक्तिशाली पर्याय म्हणून काम करतात. त्यांची ताकद वैविध्यात आहे. थोडक्यात, जोखीम कमी करण्यासाठी आणि परतावा वाढवण्यासाठी विविध मालमत्ता वर्गांमध्ये गुंतवणूक करणे.

मूलभूत वैविध्याच्या पलीकडे जात गतिशील गुंतवणूक (उच्च-कार्यक्षम मालमत्तेवर लक्ष केंद्रित करणे), कमी जोखीम दृष्टिकोन (सुरळीत परतावा निश्चित करणे) आणि मजबूत मूलभूत तत्त्वे असलेल्या कंपन्या निवडण्याची सोय अशा प्रगत साधनांमुळे अधिक भक्कम पोर्टफोलिओ उभा करणे शक्य होते. सिस्टीमॅटिक विथड्रॉवल प्लॅन्सद्वारे (एसडब्ल्यूपी), बचत केलेल्या संपत्तीतून उत्पन्न निर्माण करण्याचा एक नियोजनबद्ध मार्ग बँक देते. एफडीप्रमाणेच यातूनही चांगले परतावे मिळतात परंतु अधिक वाढीसह.

सरकारी रोखे (Govt. Bonds)

कमीत कमी जोखीम आणि स्थिर पर्यायांच्या शोधात असणाऱ्यांना सरकारी रोखे हा एक चांगला गुंतवणूक पर्याय असू शकतो. विविध सार्वजनिक प्रकल्प आणि अन्य खर्चांसाठी भांडवल उभे राहावे म्हणून हे सरकार जारी करतात. सरकार आरबीआयमार्फत विविध प्रकारचे रोखे जारी करते ज्यामध्ये अल्पकालीन ट्रेझरी बिलांपासून ते ट्रेझरी बिल, दीर्घ मुदतीचे सरकारी रोखे, महागाई-सूचकांकित रोखे, फ्लोटिंग रेट रोखे अशा दीर्घकालीन रोख्यांचा समावेश असतो. त्यांना सरकारचा पाठिंबा असल्याने कमीत कमी जोखीम असते. सेकंडरी मार्केटमध्ये याची सहजपणे खरेदी – विक्री करता येते.

उच्च उत्पन्न बचत खाते

उच्च उत्पन्न बचत खाते (HYSA) हे एक मुदत ठेव खाते आहे जे पारंपरिक बचत खात्यापेक्षा जास्त व्याजदर देते. हा उच्च व्याजदर जमा केलेल्या रकमेत जलद आणि सातत्यपूर्ण वाढ करतो. यामुळे ठेवींवर जास्त परतावा मिळतो. ही खाती सरासरी बचत खात्यापेक्षा १०-१२ पट जास्त फायदा देतात. अल्पकालीन उद्देशांसाठी बचत करू इच्छिणाऱ्यांसाठी हा एक आदर्श पर्याय आहे. तसेच FDs मध्ये सोय नसली तरी, HYSA मध्ये तुम्ही कोणत्याही दंडाशिवाय कधीही पैसे काढू शकता.

सार्वभौम सुवर्ण रोखे (SGB)

सार्वभौम सुवर्ण रोखे हा भौतिक सोन्याच्या तुलनेत अधिक सुरक्षित गुंतवणूक पर्याय आहे, कारण किमतीतील चढ-उतारांचा धोका कमी असतो. भांडवली नफ्यावर हे रोखे कर सवलतीचा महत्त्वपूर्ण फायदा देतात, ज्यामुळे एकूण परतावा वाढतो. तसेच या रोख्यांमुळे भौतिक सोन्याशी संबंधित साठवणूक, शुल्क आकारणी आणि शुद्धतेचे प्रश्न, अशा विविध समस्या आणि खर्च दूर होतात.

गुंतवणूकदाराला सक्षम करणाऱ्या बँका

ग्राहकाला बचतीपासून गुंतवणुकीपर्यंत यशस्वीरित्या मार्गदर्शन करण्यासाठी बँकांनी केवळ एखादा पर्याय सुचवण्या पलीकडे जात आर्थिक सल्लागार म्हणून विकसित होणे गरजेचे आहे. केवळ व्यवहारात्मक संवादांच्या पलीकडचे हे पाऊल आहे. यासोबतच गुंतवणूक प्रवास सुलभ करणाऱ्या डिजिटल प्लॅटफॉर्मचा विकास देखील तितकाच महत्त्वाचा आहे.

निष्कर्ष

बचत करणारा ते गुंतवणूकदार हा प्रवास केवळ उत्पादनांच्या निवडींबद्दल नाही तर धोरणात्मक आर्थिक सक्षमीकरणाबद्दल आहे. त्यामुळेच बँकांसाठी त्यांची भूमिका स्पष्ट आहे: ग्राहकांना कायमस्वरूपी संपत्ती निर्मितीसाठी मार्गदर्शन करणारे विश्वसनीय आर्थिक भागीदार होणे.

लेखक ॲक्सिस बँकेच्या ब्रांच बँकिंग (दक्षिण आणि पश्चिम) विभागाचे अध्यक्ष आणि प्रमुख आहेत