वर्तनात्मक अर्थशास्त्राच्या मनमोहक जगाच्या प्रवासात परत आपले स्वागत आहे जिथे आपण ग्राहक कसे निर्णय घेतात याचा अभ्यास करत आहोत. मागील लेखांमध्ये, आपण ग्राहकांच्या वर्तनाच्या विविध पैलूंचा विचार केला आहे, ज्यात किंमत मानसशास्त्र आणि खरेदी-पश्चात वर्तन यांचा समावेश आहे. या लेखामध्ये आपण आपल्या जीवनावर खोलवर परिणाम करणार्‍या क्षेत्राचा तो म्हणजे आपले ‘आर्थिक निर्णय’ याचा शोध घेऊ. आपल्या आर्थिक निवडी, बजेटिंगपासून ते गुंतवणुकीपर्यंत, यांच्यावर संज्ञानात्मक पूर्वाग्रह आणि ह्युरिस्टिक्सचा प्रभाव असतो त्यामुळे आपले आर्थिक निर्णय भरकटू शकतात. वर्तणूक अर्थशास्त्र आर्थिक निर्णयांवर परिणाम करणारे संज्ञानात्मक पूर्वाग्रह कसे उलगडून दाखवतात आणि वित्ताच्या जटिल जगात अधिक माहितीपूर्ण निवडी करण्यासाठी धोरणे जाणून घेण्यासाठी आजचा लेख आहे.
आर्थिक निर्णय घेण्याचे विश्व
आर्थिक निर्णय घेणे हे एक जटिल काम आहे जिथे व्यक्ती रोजच्या खर्चापासून दीर्घकालीन गुंतवणुकीपर्यंत असंख्य पर्यायांचा विचार करून निर्णय घेत असते. वर्तणूक अर्थशास्त्र संज्ञानात्मक पूर्वाग्रह आपल्याला दुय्यम प्रतीचे (सबऑप्टिमल) आर्थिक निर्णय घेण्यास कसे प्रवृत्त करू शकते यावर प्रकाश टाकते.
आर्थिक नियोजनातील अँकरिंग प्रभाव
एक सामान्य संज्ञानात्मक पूर्वाग्रह म्हणजे अँकरिंग इफेक्ट, जिथे निर्णय घेताना व्यक्ती प्राप्त झालेल्या पहिल्या माहितीवर खूप अवलंबून असतात. आर्थिक नियोजनामध्ये, जेव्हा लोक त्यांच्या सुरुवातीच्या उत्पन्नावर किंवा गुंतवणूकीच्या पोर्टफोलिओवर आधारावर आर्थिक नियोजन करू लागतात तेव्हा हे दिसून येते. आधारित त्यांच्या अपेक्षांचे पालन करतात तेव्हा हे प्रकट होऊ शकते.
उदाहरणार्थ, जर एखाद्याने आपल्या करिअरची सुरुवात तुलनेने कमी पगारातून केली असेल, तर त्यांच्या आकांशा आणि खर्च करण्याच्या सवयी ह्या त्यांच्या सुरवातीच्या पगाराशी जोडल्या जातात आणि जरी कालांतराने त्यांचे उत्पन्न वाढल्यानंतरसुद्धा त्याच्या त्यांची खर्च करण्याच्या सवयी ह्या पूर्वीच्या पगाराशी जोडलेल्या असतात. यामुळे बचत आणि गुंतवणुकीच्या संधी हुकल्या जाऊ शकतात.
आणखी वाचा: Money Mantra: डेकोय प्राइसिंग आणि चॉइस आर्किटेक्चर काय असतं?
गुंतवणुकीतील अतिआत्मविश्वास पूर्वाग्रह
अतिआत्मविश्वास पूर्वाग्रह हा आणखी एक संज्ञानात्मक पूर्वाग्रह आहे जो वारंवार आर्थिक निर्णयांवर परिणाम करतो, विशेषत: गुंतवणुकीच्या क्षेत्रात. लोकांना स्वतःच्या ज्ञानाचा फाजील आत्मविश्वास असतो आणि त्यामुळे ते गुंतवणूकीच्या निर्णयांशी संबंधित जोखमींना कमी लेखतात.
गुंतवणूकदार वारंवार शेअर ट्रेडिंग करतात, वैविध्यपूर्ण पोर्टफोलिओऐवजी वैयक्तिक स्टॉक निवडतात किंवा अतिआत्मविश्वासामुळे बाजारात येणाऱ्या मंदीकडे दुर्लक्ष करतात. वर्तणूक अर्थशास्त्र आपल्याला विनयशीलता आणि गुंतवणुकीच्या रणनीतींमधील विविधीकरणाच्या महत्त्वाची आठवण करून देते.
नुकसान परावृत्ति पूर्वाग्रह आणि जोखीम घेणे
तोटा किंवा नुकसान टाळण्याचा पूर्वाग्रह हा नफ्याच्या आनंदापेक्षा तोट्याची वेदना अधिक तीव्रतेने जाणवण्याची प्रवृत्ती आहे. या पूर्वाग्रहाचा परिणाम अत्याधिक हात राखून केलेल्या आर्थिक निर्णयांमध्ये होऊ शकतो, जसे की तोटा होण्याचा थोडासा धोका असलेली गुंतवणूक टाळणे.
दीर्घकालीन, सर्व जोखीमां टाळणे हे संपत्तीच्या वाढीस अडथळा आणू शकते. वर्तणूक अर्थशास्त्र व्यक्तींना जोखीम आणि मोबदला यांच्यातील समतोल राखण्यासाठी प्रोत्साहित करते आणि त्यांच्या आर्थिक उद्दिष्टांशी जुळणाऱ्या वैविध्यपूर्ण गुंतवणूक दृष्टिकोन विचारात घेते.
आणखी वाचा: Money Mantra: निर्णय थकवा म्हणजे काय?
मानसिक जमाखर्च आणि बजेट
मानसिक जमाखर्च हा एक संज्ञानात्मक पूर्वाग्रह आहे जेथे व्यक्ती मानसिकरित्या त्यांच्या पैशांचे वेगवेगळ्या हेतूंसाठी, जसे की खर्च, बचत किंवा गुंतवणूक करण्यासाठी स्वतंत्र “खात्यांमध्ये” वर्गीकरण करतात. बजेट करणे हे एक जबाबदार आर्थिक आचरण असले तरी, मानसिक लेखांकनामुळे काहीवेळा उपोत्कृष्ट (सबऑप्टिमल) निर्णय घेतले जाऊ शकतात.
उदाहरणार्थ, एखाद्याकडे “सुट्टीचा निधी” आणि “निवृत्ती निधी” असू शकतो आणि अनावश्यक खर्चासाठी सुट्टीतील निधीमधील पैसे वापरण्यास प्रवृत्त होतात. वर्तणूक अर्थशास्त्र अंदाजपत्रकासाठी सर्वांगीण दृष्टीकोन घेण्यास आणि वेगवेगळ्या खात्यांना निधी वाटप करण्याच्या संधी खर्चाचा विचार करण्यास प्रवृत्त करते.
आर्थिक निर्णय घेण्यामध्ये कोपरखळीची (नज) शक्ती
वर्तणूक अर्थशास्त्र आर्थिक निर्णयक्षमता सुधारण्यासाठी उपाय देखील देते. नज, ज्यामध्ये सौम्य प्रॉम्प्ट्स किंवा हस्तक्षेपांचा समावेश असतो, व्यक्तींना योग्य आर्थिक निवडींसाठी मार्गदर्शन करू शकतात.
उदाहरणार्थ, सेवानिवृत्ती बचत योजनांमध्ये स्वयंचलित नोंदणी कर्मचार्‍यांना सेवानिवृत्तीसाठी बचत करण्यास भाग पाडते जी त्यानी आपणहून केली नसती. त्याचप्रमाणे, बचत खात्यांमध्ये स्वयंचलित हस्तांतरण सेट केल्याने लोकांना आपत्कालीन निधी तयार करण्यात किंवा विशिष्ट आर्थिक उद्दिष्टे साध्य करण्यात मदत होऊ शकते.
निष्कर्ष
आर्थिक निर्णय घेणे हे आपल्या जीवनातील एक जटिल आणि बहुआयामी पैलू आहे आणि संज्ञानात्मक पूर्वाग्रह आपल्याला चुकीच्या मार्गावर नेऊ शकतात. तथापि, हे पूर्वाग्रह समजून घेऊन आणि अँकरिंग निवारण करून, विवेकपूर्ण गुंतवणूक पद्धती, जोखीम व्यवस्थापन, सर्वांगीण बजेटिंग आणि वर्तणुकीशी निगडित धोरणे राबवून, व्यक्ती अधिक माहितीपूर्ण आर्थिक निवडी करू शकतात.
पुढील लेखात, आपण ऑनलाइन खरेदीचे मानसशास्त्र आणि आमच्या खरेदी निर्णयांवर प्रभाव टाकण्यासाठी ई-कॉमर्स प्लॅटफॉर्म वर्तणुकीतील अर्थशास्त्राचा कसा फायदा घेतात याचा शोध घेऊ. डिजिटल ग्राहक वर्तनाच्या जगात ऑनलाइन खरेदीच्या अनुभवांना आकार देणारी धोरणे कशी अनावृत करतात याचा शोध घेऊयात. वर्तनात्मक अर्थशास्त्राच्या क्षेत्रातील आर्थिक निर्णय घेण्याच्या गुंतागुंतीचा उलगडा करत असतानाच्या या प्रवासात सामील व्हा.
