Dinosaur Fossils Discovered in Rajasthan: डायनासोर हे नाव ऐकलं की, आपल्या मनात पहिल्यांदा उभं राहतं ते ज्युरासिक पार्कमधलं थरारक दृश्य. विशाल सांगाडे, गर्जना करणारे राक्षसी प्राणी आणि लाखो वर्षांपूर्वीचा गूढ काळ. या सगळ्याबद्दल माणसाला कायमच आकर्षण वाटत आलं आहे. पण, डायनासोर हे केवळ परीकथा किंवा चित्रपटांचा भाग नाहीत; ते खरंच या पृथ्वीवर कोट्यवधी वर्षं वावरले होते. याचाच प्रत्यय आता पुन्हा एकदा भारतात आला आहे. राजस्थानच्या जैसलमेर जिल्ह्यातील मेघा गावात तलावाजवळ सापडलेल्या अवशेषांनी वैज्ञानिक आणि सामान्य लोकांमध्ये उत्सुकता निर्माण केली आहे.
वाळवंटाखाली दडलेला इतिहास
राजस्थान म्हटलं की, आपल्या मनात किल्ले, राजेशाही वैभव आणि वाळवंटातील थरार उभा राहतो. पण या वाळवंटाच्या भूमीत केवळ ऐतिहासिक वास्तूच नाहीत, तर काही कोटी वर्षांपूर्वीचा इतिहासही दडलेला आहे. जैसलमेर जिल्ह्यातील मेघा गावात अलीकडेच सापडलेले सांगाड्यासारखे दगडी अवशेष आणि हाडांच्या रचना यामुळे संशोधकांच्या आशा पुन्हा प्रफुल्लित झाल्या आहेत. हे अवशेष खरंच डायनासोर युगाशी संबंधित जीवाश्म असतील का? हा प्रश्न आता सर्वांना पडला आहे.
डायनासोरचे अवशेष नेमके कुठे सापडले?
गावकरी बुधवारी तलावाजवळ खोदकाम करत होते. अचानक त्यांना मोठ्या हाडांसारखी दिसणारी सांगाडासदृश रचना आणि दगडांवर ठसे आढळले. ही घटना जैसलमेरपासून अवघ्या ४५ किलोमीटर अंतरावर असलेल्या मेघा गावात घडली. गावात यामुळे एकच खळबळ उडाली.
स्थानिकांचा जागरूकता आणि प्रशासनाची तत्परता
- या अवशेषांची माहिती देणारे स्थानिक श्यामसिंह सांगतात, “तलावाजवळ आम्हाला सांगाड्यासारखी रचना आणि दगडांवर ठसे दिसले. हे काही प्राचीन अवशेष असावेत, असा अंदाज आला. म्हणून मी पुरातत्त्व सर्वेक्षण विभाग (ASI) आणि प्रशासनाला कळवलं.”
- यानंतर प्रशासनानेही लगेच दखल घेतली. फतेहगडचे उपविभागीय अधिकारी (SDM) आणि तहसीलदार यांनी स्वतः घटनास्थळी भेट देऊन अवशेषांची पाहणी केली. त्यामुळे या शोधाची अधिकृत नोंद झाली आणि पुढील वैज्ञानिक तपासणीसाठी प्रक्रिया सुरू झाली.
तज्ज्ञांची प्राथमिक प्रतिक्रिया
NDTV शी बोलताना तज्ज्ञांनी सांगितलं की, या अवशेषांमध्ये डायनासोरचे जीवाश्म असण्याची दाट शक्यता आहे. मात्र, त्यांनी स्पष्ट केलं की, केवळ प्राथमिक निरीक्षणावर आधारित निष्कर्ष काढणं योग्य नाही. यावर वैज्ञानिक पद्धतीने तपासणी, कार्बन डेटिंग आणि प्रयोगशाळीय विश्लेषण झाल्यावरच अंतिम निष्कर्ष काढता येईल.
भारतातील डायनासोर जीवाश्मांचा वारसा
भारतात यापूर्वी अनेक ठिकाणी डायनासोर युगाचे पुरावे सापडले आहेत. या संशोधनांनी दाखवून दिलं की, आपली भूमी लाखो वर्षांपूर्वी डायनासोरचं निवासस्थान होती.
यापूर्वीचे अवशेष कुठे सापडले?
गुजरात: बालासिनोर (डायनासोर फॉसिल पार्क)
गुजरातमधील महिसागर जिल्ह्यातील बालासिनोर येथे १९८० च्या दशकात मोठ्या प्रमाणावर डायनासोरची अंडी, सांगाडे आणि जीवाश्म सापडले. या ठिकाणी उभारलेलं रेई बरेली डायनासोर फॉसिल पार्क आता संशोधन आणि पर्यटनासाठी प्रसिद्ध आहे. याला भारताचं ज्युरासिक पार्क (India’s Jurassic Park) असंही म्हटलं जातं.
मध्य प्रदेश: नर्मदा खोरे
नर्मदा खोरे हे भारतातील सर्वात समृद्ध जीवाश्म स्थळ मानलं जातं. येथे विविध प्रकारचे सांगाडे, दात आणि डायनासोरची अंडी सापडली आहेत. काही जीवाश्मांना तर स्थानिक प्रजाती मानलं जातं, त्यामुळे भारतातील भूगोलाचा त्या काळातील प्राण्यांच्या उत्क्रांतीवर कसा परिणाम झाला हे स्पष्ट होतं.
मेघालय: शिलाँग पठार
ईशान्य भारतातील मेघालयमध्ये शिलाँग पठार परिसरात काही महत्त्वपूर्ण जीवाश्म सापडले आहेत. या जीवाश्मांमुळे प्राचीन हवामान आणि त्या काळातील पर्यावरणाविषयी माहिती मिळते.
तामिळनाडू: त्रिची व अरलूळ परिसर
तामिळनाडूमध्ये त्रिची आणि अरलूळ भागात विविध प्रकारची डायनासोरची अंडी आणि सांगाड्यांचे तुकडे सापडले आहेत. या शोधांमुळे दक्षिण भारतातील भूमीवरही डायनासोर वास्तव्यास होते, हे स्पष्ट होतं.
राजस्थानच्या भूगोलाची खासियत
राजस्थानचं भूपृष्ठ लाखो वर्षांपासून झालेल्या भूगर्भीय बदलांचं साक्षीदार आहे. इथल्या वाळवंटाखालील गाळाच्या थरांमध्ये प्राचीन जीवाश्म जतन होण्याची शक्यता सर्वाधिक आहे. त्यामुळे जैसलमेर परिसरात अशा अवशेषांचा शोध लागणं भूगोलशास्त्राच्या दृष्टीनेही अगदी सुसंगत मानलं जातं.
भविष्यातील तपासणी आणि अपेक्षा
आता हे अवशेष पुरातत्त्व सर्वेक्षण विभाग (ASI) तसेच इतर वैज्ञानिक संस्थांकडे पाठवले जातील. कार्बन डेटिंग, सूक्ष्मदर्शकीय विश्लेषण आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या चाचण्या करून या अवशेषांचं खरं स्वरूप निश्चित होईल. जर हे अवशेष खरोखरच डायनासोर युगाचे जीवाश्म ठरले, तर राजस्थानचा जैसलमेर जिल्हा जगातील प्रागैतिहासिक संशोधन नकाशावर एका नव्या ओळखीसह झळकणार आहे.
वाळवंटात दडलेला प्राचीन वारसा
सध्या तरी या शोधाचं उत्तर निश्चित नाही. मात्र स्थानिकांच्या जागरूकतेमुळे लाखो वर्षांपूर्वीचा इतिहास उघड होण्याची एक नवी संधी निर्माण झाली आहे. एखाद्या गावातील तलावाजवळ खोदकाम करता करता कोटी वर्षांपूर्वीच्या प्राण्यांचे अवशेष हाती लागणं, ही घटना केवळ रोमांचकच नाही तर संशोधकांसाठी अनमोल आहे.
शास्त्रीय तपासण्या झाल्यावरच अंतिम सत्य स्पष्ट होईल. पण इतकं नक्की की, मेघा गावातील हा शोध भारतातील डायनासोर वारशाच्या संशोधनाला नवी दिशा देणारा ठरू शकतो. वाळवंटाच्या वाळूत लपलेली ही रहस्यं आता आपल्याला प्राचीन जगाचं दर्शन घडवणार आहेत.
