$70 Billion Treasure Beneath Balochistan’s Soil: पाकिस्तान आज अत्यंत गंभीर आर्थिक संकटाचा सामना करत आहे. परकीय चलनसाठा आटलेला आहे, घसरत जाणारा रुपया , दुपटीने वाढणारी महागाई आणि कर्जाचा बोजा डोक्यावर अशी परिस्थिती आहे. गेल्या ७५ वर्षांत पाकिस्तानला तब्बल २४ वेळा आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीकडून (IMF) मदत घ्यावी लागली. IMF चे पॅकेज मिळाल्यानंतर थोडा श्वास घेणारा पाकिस्तान पुन्हा त्याच कर्जचक्रात अडकला, अशी पुनरावृत्ती झाली आहे. या पार्श्वभूमीवर बलुचिस्तानमधील रेकॉ डिक सोनं-तांबे खाण प्रकल्प हा इस्लामाबादसाठी भाग्यरेषा ठरू शकतो.

रेकॉ डिकचा इतिहास

रेकॉ डिक हे बलुचिस्तानमधील चगाई जिल्ह्यातील दुर्गम गाव आहे. १९९० च्या दशकात Tethyan Copper Company (TCC) या परदेशी कंपनीने येथे तांबे आणि सोन्याचे प्रचंड साठे शोधले. नंतर पाकिस्तान सरकारबरोबर करार करण्यात आला, मात्र कराराच्या अटींवरून वाद निर्माण झाला. २०११ साली पाकिस्तानच्या सर्वोच्च न्यायालयाने करार रद्द केला. त्यामुळे कंपनीने आंतरराष्ट्रीय न्यायालयात पाकिस्तानविरुद्ध दावा दाखल केला. या प्रकरणात पाकिस्तानला ५.९ अब्ज डॉलर्सचा दंड ठोठावण्यात आला होता. दीर्घ चर्चेनंतर २०२२ साली सामंजस्य झाले आणि प्रकल्पाला पुन्हा गती मिळाली.

हेही वाचा

प्रकल्पाची वैशिष्ट्ये

  • एकूण गुंतवणूक: ६.६ अब्ज डॉलर्स
  • पहिला टप्पा: दरवर्षी २ लाख मेट्रिक टन तांब्याचे उत्पादन
  • नंतरचे टप्पे: उत्पादन ४ लाख टनांपर्यंत वाढवण्याची योजना
  • प्रकल्पाचा कालावधी: ३७ वर्षे (अपग्रेड्स व नव्या शोधांमुळे हा कालावधी आणखी वाढू शकतो)
  • अंदाजे उत्पन्न: ७० अब्ज डॉलर्सपेक्षा अधिक free cash flow

कॅनडाच्या बॅरिक गोल्ड कंपनीचा या प्रकल्पात ५०% हिस्सा आहे, तर उर्वरित पाकिस्तानचे केंद्र आणि बलुचिस्तान सरकारकडे आहे.

आंतरराष्ट्रीय निधी आणि ADB ची भूमिका

२०२५ मध्ये आशियाई विकास बँकेने (ADB) या प्रकल्पासाठी ४१० दशलक्ष डॉलर्सचे वित्तीय पॅकेज जाहीर केले.
यात:

  • बॅरिक गोल्डला ३०० दशलक्ष डॉलर्सचं कर्ज
  • पाकिस्तान सरकारसाठी ११० दशलक्ष डॉलर्सची हमी देण्यात आली आहे.

याशिवाय वर्ल्ड बँकेच्या IFC ने आधीच ७०० दशलक्ष डॉलर्स उपलब्ध करून दिले आहेत. प्रकल्पासाठी अमेरिकेची Export-Import Bank, Export Development Canada आणि जपानची JBIC यांच्याशीही चर्चा सुरू आहे. यावरून हे स्पष्ट होते की, रेकॉ डिक केवळ पाकिस्तानचा प्रकल्प राहिलेला नाही, तर तो आता जागतिक गुंतवणुकीचा केंद्रबिंदू ठरला आहे.

पाकिस्तानसाठी आर्थिक महत्त्व

आज पाकिस्तानचं बाह्य कर्ज तब्बल १२५ अब्ज डॉलर्सच्या पुढे गेलं आहे. परकीय चलनसाठा काही आठवड्यांच्या आयातीपुरता मर्यादित आहे. महागाई ३०% च्या वर गेली असून बेरोजगारी वाढली आहे. अशा स्थितीत रेकॉ डिक प्रकल्प पाकिस्तानला अनेक पातळ्यांवर मदत करू शकतो:

  1. सरकारी महसूल: अब्जावधी डॉलर्सच्या कमाईतून कर्जफेडीला मदत.
  2. रोजगार निर्मिती: बलुचिस्तानसह देशभरात हजारो रोजगार.
  3. परदेशी गुंतवणूक: गुंतवणूकदारांचा विश्वास पुन्हा मिळवण्याची संधी.
  4. खनिज क्षेत्रातील क्षमता: भविष्यात दुर्मीळ धातूंच्या (rare earths) शोधासाठी मार्ग.

बलुचिस्तानमधील सामाजिक परिणाम

  • बलुचिस्तान हा नैसर्गिक संसाधनांनी समृद्ध प्रांत असला तरी देशातील सर्वाधिक मागासलेला व असंतोष असलेला भाग आहे. स्थानिक लोकांचा आरोप आहे की, या प्रांतातील संपत्तीचा फायदा नेहमी केंद्र सरकार घेतं, पण स्थानिक जनतेपर्यंत काहीच पोहोचत नाही.
  • रेकॉ डिक प्रकल्पातून बलुची जनतेला थेट नोकऱ्या, पायाभूत सुविधा आणि नफ्यातील वाटा मिळाला नाही तर आंदोलनं तीव्र होऊ शकतात. त्यामुळे प्रकल्प यशस्वी करण्यासाठी सरकारला स्थानिक सहभाग आणि पारदर्शकता अत्यावश्यक आहे.

सुरक्षेची आव्हानं

  • बलुचिस्तानमध्ये गेल्या काही दशकांत वारंवार हिंसक आंदोलनं, दहशतवादी हल्ले आणि पायाभूत सुविधांवर हल्ले झाले आहेत. रेल्वेमार्ग लाईन, महामार्ग आणि सरकारी संस्थांवर हल्ले करण्यात आले आहेत. या पार्श्वभूमीवर रेकॉ डिक प्रकल्पासाठी सुरक्षेचं आव्हान मोठं आहे.
  • परदेशी कंपन्या व गुंतवणूकदार सुरक्षिततेशिवाय दीर्घकालीन गुंतवणूक करणार नाहीत. त्यामुळे इस्लामाबादला या प्रकल्पाला सैनिकी आणि प्रशासकीय स्तरावर सुरक्षेची मजबूत हमी द्यावी लागेल.

जागतिक तुलना

जगातील अनेक देशांनी तांबे-सोन्याच्या खाणींच्या माध्यमातून आर्थिक उभारी मिळवली आहे.

  • चिली: जगातील सर्वात मोठा तांबे उत्पादक देश. त्याच्या निर्यातीवर अर्थव्यवस्था आधारलेली आहे.
  • पेरू: तांबे आणि सोन्याच्या खाणींमुळे दक्षिण अमेरिकेतील आर्थिक शक्ती.
  • काँगो (DRC): तांबे आणि कोबाल्टमुळे प्रचंड परकीय गुंतवणूक, पण अस्थिरता.

या उदाहरणांवरून स्पष्ट होतं की, नैसर्गिक संसाधनं देशाला उभारी देऊ शकतात, पण अस्थिरता आणि भ्रष्टाचारामुळे ती शापही ठरू शकतात. पाकिस्तानसमोरही हाच प्रश्न आहे.

हेही वाचा

भविष्याचा अंदाज

  • रेकॉ डिक प्रकल्प २०२८ पासून उत्पादन सुरू करेल अशी अपेक्षा आहे. तांबे आणि सोनं यांचा वापर आधुनिक जगात वाढतच आहे. इलेक्ट्रिक वाहने, सौरउर्जा पॅनेल्स, तंत्रज्ञान उद्योग या सर्वांना तांब्याची प्रचंड गरज आहे. त्यामुळे या खाणीचं आर्थिक महत्त्व भविष्यात आणखी वाढणार आहे.
  • याशिवाय, रेकॉ डिकमुळे पाकिस्तानच्या खनिज क्षेत्राला नवा आत्मविश्वास मिळेल आणि भविष्यात rare earth elements शोधण्यास गती मिळेल. चीन या क्षेत्रात आघाडीवर आहे, त्यामुळे पाकिस्तानकडे जागतिक बाजारपेठेत स्वतःची ओळख निर्माण करण्याची संधी आहे.
  • रेकॉ डिक प्रकल्प पाकिस्तानसाठी आशेचा किरण आहे. एका बाजूला तो अब्जावधी डॉलर्सचा महसूल, रोजगार आणि आंतरराष्ट्रीय विश्वास परत आणू शकतो. तर दुसऱ्या बाजूला तो धोकादायक जुगार देखील आहे. कारण सुरक्षेचं आव्हान, राजकीय अस्थिरता आणि स्थानिक लोकांचा विश्वास मिळवणं या सर्व बाबी कठीण आहेत.

पुढील दशक पाकिस्तानसाठी निर्णायक ठरणार आहे. रेकॉ डिक प्रकल्प खरोखरच देशाला नवजीवन देईल की आणखी एका अपयशी प्रयोगाचं प्रतीक ठरेल, हे वेळच सांगेल.