भारताच्या ‘कावेरी इंजिन’ची रशियामध्ये चाचणी; याचा अर्थ काय? सोशल मीडियावर याची इतकी चर्चा का?

मुख्य म्हणजे ‘तेजस’करिता तयार करण्यात आलेले हे इंजिन आता भारतात विकसित होणाऱ्या यूसीएव्हींसाठीदेखील महत्त्वाचे ठरेल. ऑपरेशन सिंदूरच्या पार्श्वभूमीवर या स्वदेशी इंजिनांबद्दल लोकांमध्ये पुन्हा उत्सुकता निर्माण झाली आहे. काय आहे कावेरी इंजिन? त्याची चाचणी रशियामध्ये का केली जात आहे? भारताच्या संरक्षण क्षेत्रात याचे महत्त्व काय? त्याविषयी जाणून घेऊयात.

कावेरी इंजिन काय आहे?

कावेरी इंजिन हे कमी-बायपास, ट्विन-स्पूल टर्बोफॅन इंजिन आहे. हे इंजिन संरक्षण संशोधन आणि विकास संघटना (डीआरडीओ) अंतर्गत गॅस टर्बाइन रिसर्च एस्टॅब्लिशमेंट (जीटीआरई) द्वारे विकसित करण्यात आले आहे. या इंजिनमध्ये ८० किलो न्यूटन (केएन) शक्ती आहे. कावेरी प्रकल्प देशांतर्गत तयार करण्यात आलेल्या लढाऊ विमान ‘तेजस’साठी सुरू करण्यात आला होता. उच्च गती आणि उच्च तापमानादरम्यान इंजिन पॉवर लॉस कमी करण्यासाठी ते फ्लॅट-रेटेड असण्यासाठी हे इंजिन डिझाइन केले आहे. ‘डीआरडीओ’च्या माहितीनुसार “मॅन्युअल नियंत्रणासाठी यात ट्विन-लेन फुल अथॉरिटी डिजिटल इंजिन कंट्रोल सिस्टम स्थापित करण्यात आले आहे, हे कावेरी इंजिनचे एक प्रमुख वैशिष्ट्य आहे.”

कावेरी इंजिन प्रकल्प

कावेरी इंजिन भारतात विकसित ‘तेजस’साठी तयार करण्यात आले होते. परंतु, विविध आव्हानांमुळे ते ‘तेजस’मध्ये वापरता आले नाही. इंजिन आवश्यक असणाऱ्या थ्रस्ट-टू-वेट रेशोपर्यंत पोहोचू शकत नव्हते, उच्च-तापमान, आफ्टरबर्नर यांसारख्या अनेक समस्या होत्या. १९९८ च्या अणुचाचण्यांनंतर भारतावर आंतरराष्ट्रीय निर्बंधांचाही या प्रकल्पावर परिणाम झाला. कावेरी इंजिन ‘तेजस एमके१’मध्ये वापरण्यात आले नाही आणि त्याऐवजी भारताला लढाऊ विमानासाठी अमेरिकेत विकसित जीई एफ ४०४ इंजिनचा वापर करावा लागला. ‘न्यूज१८’च्या वृत्तानुसार, भारताकडे अशा इंजिनांसाठी चाचणी सुविधांचा अभाव होता आणि त्यामुळे भारताला रशियावर अवलंबून राहावे लागले. २०१४ पर्यंत हा प्रकल्प बंद पडल्याचे दिसून आले.

परंतु, २०१६ मध्ये फ्रेंच कंपनी सफ्रानबरोबरच्या सहकार्याने इंजिनचे काम पुन्हा सुरू झाले. स्टेल्थ ड्रोनसारख्या मानवरहित लढाऊ हवाई वाहनांसाठी कावेरी इंजिन पुन्हा वापरण्यात आले आहे. ‘युरेशियन टाईम्स’च्या वृत्तानुसार, नवीनतम कावेरी इंजिनमध्ये प्रगत साहित्य तंत्रज्ञान आहे, त्यात ४८ केएन ड्राय थ्रस्ट निर्माण करण्याची शक्यता आहे. गरज भासल्यास डीआरडीओ ७३ ते ७५ केएनपर्यंत थ्रस्ट वाढवण्यासाठी डीआरडीओ यात आफ्टरबर्नर समाविष्ट करणार असल्याचेदेखील त्यांचे सांगणे आहे. ‘डीआरडीओ’च्या मते, कावेरी कोर इंजिन ‘काबिनी’मध्ये उच्च-दाब कॉम्प्रेसर आणि उच्च दाब टर्बाइन आहे, त्यामुळे या इंजिनमध्ये हॉट एंड पार्ट्स तंत्रज्ञान असल्याचे दिसून येते. याला पाचव्या पिढीतील इंजिन म्हणूनदेखील वर्गीकृत करण्यात आले आहे.

कावेरी इंजिनच्या चाचण्या महत्त्वाच्या का आहेत?

भारताची प्रमुख संरक्षण संशोधन संस्था रशियामध्ये कावेरी इंजिनच्या चाचण्या घेत आहे, अशी माहिती संरक्षण अधिकाऱ्यांनी ‘एएनआय’ला दिली आहे. या चाचण्यांमुळे वास्तविक उड्डाण परिस्थितीत इंजिनची कार्यक्षमता दिसून येईल. चाचण्यांमध्ये विश्वासार्हता, विमान प्रणालींशी एकात्मता तपासली जाईल. या इंजिनची रशियन अधिकाऱ्यांनी दिलेल्या स्लॉटवर अवलंबून राहून सुमारे २५ तासांची चाचणी घेण्यात आली. कावेरी इंजिन एलसीए विमानांमध्ये बसविण्यात येईल की नाही यावर अधिकाऱ्यांनी वृत्तसंस्थेला सांगितले की, एलसीए विमानाची क्षमता पाहण्यासाठी त्याचा वापर केला जाऊ शकतो.

कावेरी इंजिन सोशल मीडियावर ट्रेंड

कावेरी इंजिन सध्या ‘एक्स’वरही चर्चेचा विषय ठरत आहे. सोशल मीडिया वापरकर्ते या इंजिनसाठी अधिक निधी आणि संसाधने वाटप करण्याचे सरकारकडे आवाहन करत आहेत. सोमवारी (२६ मे) ‘फंड कावेरी इंजिन’ हा ट्रेंड टॉप ट्रेंड ठरला आहे. ऑपरेशन सिंदूर आणि पहलगाम दहशतवादी हल्ल्यानंतर भारताच्या पाकिस्तानशी असलेल्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर कावेरी इंजिन ट्रेंडवर होते.

गेल्या डिसेंबरमध्ये, गॅस टर्बाइन रिसर्च एस्टॅब्लिशमेंट (जीटीआरई)ने घोषणा केली की, कावेरी इंजिनला उड्डाणातील चाचणीसाठी परवानगी देण्यात आली आहे. रशियामध्ये या इंजिनच्या यशस्वी चाचणीनंतर हा निर्णय घेण्यात आला आहे. कावेरी इंजिन हे संरक्षण तंत्रज्ञानात भारताच्या प्रयत्नांचा महत्त्वाचा भाग आहे. या इंजिनमुळे देशाचे विदेशी इंजिन पुरवठादारांवरील अवलंबित्व कमी होईल.