गर्भपात होण्याचे प्रमाण वाढले? हार्मोनची गडबड ते इन्फेक्शन, जाणून घ्या वारंवार होणाऱ्या गर्भपातामागील ५ मुख्य कारणे

गर्भधारणेच्या काही आठवड्यांपूर्वी गर्भपात किंवा गर्भधारणा गमावणे हे बहुतेक लोकांच्या कल्पनांपेक्षा जास्त सामान्य आहे. अमेरिकन कॉलेज ऑफ ऑब्स्टेट्रिशियन्स अँड गायनॅकॉलॉजिस्ट (ACOG) चा अंदाज आहे की, सर्व गर्भधारणेपैकी २६% गर्भधारणेचा गर्भपात होतो, बहुतेकदा एखाद्या महिलेला ती गर्भवती असल्याचे कळण्यापूर्वीच गर्भपात होतो. जरी एकच गर्भपात हा सहसा योगायोग असतो, तरी वारंवार होणारा गर्भपात हा अंतर्निहित वैद्यकीय, आनुवंशिक किंवा शारीरिक घटकांकडे निर्देश करू शकतो, ज्यांचे काळजीपूर्वक मूल्यांकन करणे आवश्यक आहे.

गर्भपातामागील विज्ञान

डॉ. शेट्टी यांनी नमूद केले की, गर्भपाताची कारणे बहुआयामी आहेत, ज्यात अनुवंशशास्त्र, हार्मोन्स, गर्भाशयाचे आरोग्य व जीवनशैली यांचा जटिल परस्परसंवाद समाविष्ट आहे. वैद्यकीय संशोधनातून काय दिसून येते ते जाणून घेऊयात.

क्रोमोसोमल असामान्यता : द लॅन्सेटमध्ये प्रकाशित झालेल्या २०२१ च्या अभ्यासानुसार, पहिल्या तिमाहीत होणाऱ्या बहुतेक गर्भपात, जवळजवळ ५०% ते ६०%, विकसनशील गर्भातील क्रोमोसोमल त्रुटींमुळे होतात. या असामान्यता सामान्य विकासात अडथळा आणतात, ज्यामुळे शरीर नैसर्गिकरीत्या गर्भधारणा संपवते, असे डॉ. शेट्टी यांनी स्पष्ट केले. लवकर चाचणी आणि आनुवंशिक समुपदेशन जोडप्यांना त्यांचे धोके चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करू शकते.

हार्मोनल असंतुलन : PCOS आणि थायरॉईड बिघडलेले कार्य – पॉलीसिस्टिक अंडाशय सिंड्रोम (PCOS) आणि थायरॉईड अनियमितता यांसारखे अंतःस्रावी विकार इम्प्लांटेशनसाठी आवश्यक असलेल्या हार्मोनल सुसंवादात व्यत्यय आणू शकतात. गर्भाशयाच्या अस्तराचे रक्षण करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण असलेल्या कमी प्रोजेस्टेरॉन पातळीचादेखील लवकर गर्भपाताशी संबंध असल्याचे आढळून आले आहे. २०२० मध्ये फर्टिलिटी अँड स्टेरिलिटी या विषयातील एका संशोधनात असे आढळून आले आहे की, थायरॉईडचे बिघडलेले कार्य दुरुस्त करणे आणि इन्सुलिन प्रतिरोध व्यवस्थापित करणे गर्भधारणेच्या परिणामांमध्ये लक्षणीय सुधारणा करू शकते.

गर्भाशयातील असामान्यता – गर्भाशयाच्या सेप्टम, फायब्रॉइड्स किंवा चिकटपणा यांसारख्या संरचनात्मक समस्या विकसनशील गर्भाला रक्तप्रवाहात अडथळा आणू शकतात. फ्रंटियर्स इन मेडिसिनमध्ये प्रकाशित झालेल्या २०२२ च्या मेटाच्या विश्लेषणातून असे दिसून आले आहे की, लॅप्रोस्कोपिक दुरुस्तीसारख्या शस्त्रक्रिया सुधारणा गर्भाशयाच्या दोष किंवा डागांमुळे वंध्यत्व असलेल्या महिलांमध्ये जिवंत जन्मदरात लक्षणीय वाढ होण्याशी संबंधित आहेत. मेटाच्या विश्लेषणात १७ अभ्यासांचा समावेश होता, ज्यामध्ये लॅप्रोस्कोपिक इस्थमोसेल दुरुस्तीनंतर ७२% एकत्रित थेट जन्मदर होता, ज्यामुळे लवकर गर्भधारणा कमी होण्याच्या समस्यांना तोंड देऊन प्रजनन परिणामांमध्ये लक्षणीय सुधारणा झाली.

जीवनशैली आणि पर्यावरणीय घटक – जीवनशैलीतील निवडी प्रजनन आरोग्यावर खोलवर परिणाम करू शकतात. बीएमजे ओपन (२०२१)मधील अभ्यासानुसार धूम्रपान, जास्त कॅफिन सेवन, लठ्ठपणा व अल्कोहोलचे सेवन गर्भपाताच्या वाढीव जोखमीशी जोडले गेले आहे. दीर्घकालीन ताण आणि प्रदूषकांच्या संपर्कात येणेदेखील हार्मोनल संतुलन आणि गर्भाशयाच्या आरोग्यावर परिणाम करून भूमिका बजावते. “चांगले आरोग्य गर्भधारणेच्या खूप आधीपासून सुरू होते. संतुलित जीवनशैली, पोषण व ताण व्यवस्थापन राखणे निरोगी गर्भधारणेच्या परिणामांना समर्थन देऊ शकते.”

आईचे वय – वय हे सर्वांत प्रभावशाली घटकांपैकी एक आहे. ३५ वर्षांनंतर अंड्यांची गुणवत्ता आणि प्रमाण कमी होते, ज्यामुळे गुणसूत्र विकृती होण्याची शक्यता वाढते. तथापि, सहायक पुनरुत्पादक तंत्रज्ञानातील (एआरटी) प्रगती, ज्यामध्ये प्रीइम्प्लांटेशन जेनेटिक टेस्टिंग (पीजीटी-ए)सह आयव्हीएफ समाविष्ट आहे, आता डॉक्टरांना गुणसूत्रदृष्ट्या निरोगी गर्भ ओळखण्याची परवानगी देते, ज्यामुळे महिलांना यश मिळण्याची चांगली शक्यता मिळते.

जीवशास्त्राच्या पलीकडे : भावनिक पुनर्प्राप्ती

गर्भपात हा केवळ शारीरिक नुकसानच नाही, तर भावनिक आणि मानसिक नुकसान आहे. अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, जवळजवळ तीनपैकी एका महिलेला गर्भपात झाल्यानंतर पोस्ट-ट्रॉमॅटिक स्ट्रेसची लक्षणे जाणवतात. अनेकांसाठी, दुःख स्वतःला दोष देणे, अपराधीपणा किंवा शांतता या भावनांसह असते. डॉ. शेट्टी यांनी असे प्रतिपादन केले की, भावनिक काळजी ही प्रजनन उपचारांचा अविभाज्य भाग असली पाहिजे. “वैद्यकीय मदतीसोबतच मानसिक कल्याण पुनर्प्राप्तीमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावते. दुःख न करणे, संवाद साधणे आणि मार्गदर्शन मिळवणे, महिलांना अपराधीपणा किंवा एकाकीपणाशिवाय बरे होण्यास मदत करू शकते.”प्रजनन क्लिनिकमध्ये आता उपचार योजनांमध्ये समुपदेशन, पोषण मार्गदर्शन व माइंडफुलनेस थेरपीचा समावेश केला जातो, ज्यामुळे महिला व जोडप्यांना उपचार आणि नवीन आशा या दोन्हींसाठी एक समग्र मार्ग मिळतो.

विश्रांती आणि मानसिक आरोग्याला प्राधान्य द्या :

मानसिकतेवर आधारित ताण कमी केल्याने प्रजनन क्षमता परिणाम सुधारतात हे दिसून आले आहे. महिलांसाठी जीवनाची गुणवत्ता आणि मानसिक आरोग्य सुधारते.

पोषक तत्त्वांनी समृद्ध आहार घ्या : फोलेट, लोह व ओमेगा-३ असलेले अन्न प्रजनन आरोग्यास समर्थन देते.

कॅफिन आणि अल्कोहोल मर्यादित करा आणि धूम्रपान टाळा.

निरोगी शरीराचे वजन राखा

रक्ताभिसरण आणि हार्मोनल संतुलन सुधारण्यासाठी योगा किंवा चालणे यांसारख्या हलक्या व्यायामात सहभागी व्हा.

डॉ. सौम्या शेट्टी म्हणाल्या, “गर्भपात भावनिकदृष्ट्या वेदनादायक असला तरी एक किंवा अनेक गर्भपात अनुभवणाऱ्या बहुतेक महिलांना योग्य वैद्यकीय साह्याने अखेर निरोगी बाळ होऊ शकते हे लक्षात ठेवणे महत्त्वाचे आहे. योग्य मार्गदर्शन, भावनिक काळजी व जीवनशैलीतील समायोजने एकत्रित करणारी एक तयार केलेली उपचार योजना जोडप्यांना त्यांच्या पालकत्वाच्या प्रवासात आत्मविश्वास परत मिळवण्यास मदत करू शकते.”