|| नीलेश पवार
आदिम संस्कृती संवर्धनासाठी संहिता पालनाचा ठराव
नंदुरबार: सातपुडय़ातील होळी या नृत्यपथकाला अनेक कार्यक्रमांमध्ये नृत्य सादरीकरणासाठी आमंत्रित केले जाते. परंतु, हे नृत्य कुठल्याही वेळेस आणि पाहिजे त्या ठिकाणी सादर करता येत नाही. एवढेच नव्हे तर, त्याचे साधे सोंगही करता येत नाही. आदिम संस्कृती संवर्धनासाठी आदिवासींमधील आचारसंहितेचे काटेकोर पालन करणे काळाची गरज आहे, असा मुद्दा अक्कलकुवा तालुक्यातील काठी येथे झालेल्या २३ राज्यांच्या महापंचायतीत उपस्थित करण्यात आला. होळी नृत्यासाठी वापरले जाणारे वाद्य आणि साहित्यांना मोरखीशिवाय अन्य व्यक्तींनी स्पर्श टाळावा, कुणी केल्यास सामाजिक विरोध करण्याचा ठराव यावेळी मंजूर करण्यात आला.
आगामी होळीच्या पार्श्वभूमीवर, आदिवासी एकता परिषद व अन्य संस्था, संघटनांतर्फे ही पंचायत घेण्यात आली. सभेत काठी संस्थानचे वारस पृथ्वीसिंग पाडवी, एकता परिषदेचे सी. के. पाडवी, डॉ. दिलवरसिंग वसावे, अ‍ॅड.अभिजीत वसावे, अ‍ॅड. सरदारसिंग वसावे, नागेश पाडवी, जेलसिंग पावरा, वालसिंग राठवा, क्रांती राठवा, सानिया राठवा, बाज्या वळवी, केराम जमरा आदी उपस्थित होते.
प्रेक्षकांना सहज आकर्षित करणारे सातपुडय़ातील होळी नृत्य पथकांना पाहुण्यांचे स्वागत, लग्नातील वेगळेपणा, गणपती विसर्जन व अन्य कार्यक्रमांची शोभा वाढविण्यासाठी आमंत्रण देऊन नृत्याचे सादरीकरण होते. परंतु, ही बाब आदिवासी संस्कृती संवर्धनातील मोठा अडथळा असल्याचे मत पंचायतीत मांडले गेले. खरं तर हे नृत्य केवळ होळीच्या कालावधीतच सादर करता येते. होळीचा व्रतधारी व्यक्तीच हे नृत्य सादर करू शकतो. या व्रताचे महिनाभर काटेकोर पालन करावे लागते. परंतु आज त्यात स्वार्थ निर्माण झाले असून त्यापोटी हे नृत्य पटेल तसे अन् वाटेल तेथे सादर होऊ लागले. यावर नियंत्रण आणण्यासाठी ठराव मंजूर करण्यात आला. पंचायतीत घेतलेल्या ठरावाची अंमलबजावणी आगामी होळीपासूनच करण्याचा निर्णयही घेण्यात आला. विधिवत पूजेसाठी आदिवासींमध्ये दुग्धाभिषेक करण्याची प्रथा आहे. पवित्र स्नान झाल्यानंतर ती व्यक्ती नियोजित कार्यक्रम पूर्ण होईपर्यंत खाटावर बसत नाही. कपडे-अंथरुण अलिप्तच ठेवतो, दगड फेकून मारत नाही. मोठय़ा कालावधीचे व्रत (पालनी) पाळताना प्रामुख्याने पुरुषांनाच ही भूमिका निभावावी लागते, असे मत मान्यवरांनी व्यक्त केले. यावेळी नऊ ठराव करण्यात आले.
ठराव कोणते ?
होळी नृत्यातील बांबू टोप, दुधी, पिंपळवर्गीय फळांच्या माळा या साहित्यांच्या विधिवत त्यागानंतर गैरवापर टाळावा. व्रतधारी (पालनी पाळणारा) शिवाय अन्य व्यक्तीने होळी नृत्य सादर करणे व साहित्यांचा स्पर्श टाळावे. याहा मोगीमातेच्या दर्शनासाठी जाताना महिलेने आदिवासी पेहरावच परिधान करावा. मेलादा, यात्रा व होळीत कर्णकर्कश आवाजाच्या खेळण्या आणि वाद्य विक्रीवर बंदी. होळीत छिबली नृत्य टाळावे. गाव पुजारांमार्फतच लग्नविधी, बनावट मद्याने पूजाविधी टाळणे, वयाची २१ वर्षे होण्याआधी मुला-मलीचे लग्न लावू नये. दहेज परतीचा वाद न्यायालयात घेऊन जाऊ नये असे ठराव महापंचायतीत करण्यात आले.
आज राजे नसले तरी राजा व प्रजा यांच्यातील पूर्वीसारखे संबंध कायम आहेत. त्या राजांनी सुरू केलेल्या परंपरेतील होलिकोत्सव आजही सातपुडय़ातील आदिवासी बांधवांच्या साक्षीने, उपस्थितीत साजरा करण्यात येत आहे.
– पृथ्वीसिंग पाडवी, (काठी संस्थानिकांचे वारस, अक्कलकुवा)
