- वेगवेगळ्या कारणाने विद्यार्थ्यांकडून शुल्क वसुली
- पालकांना ‘तोंड दाबून बुक्क्यांचा मार’
खासगी इंग्रजी शाळांमध्ये वेगवेगळ्या नावाखाली विद्यार्थ्यांकडून शुल्क लाटले जाते आणि त्याविरोधात बोलण्याची सोयही पालकांकडे नसल्याने या ‘शिक्षण माफियां’ची मनमानी हा पालकांसाठी तोंड दाबून बुक्क्यांचा मार सहन सहन करायला लावणारी आहे.
काही अपवाद सोडले तर आज आजी माजी आमदार, खासदार, मंत्री यांच्या शाळा आहेत. अगदी राष्ट्रपतीपदापर्यंत पोहोचणाऱ्या व्यक्तींच्या शाळा-महाविद्यालये त्यांच्या मतदारसंघात आणि त्याहीबाहेर मोठय़ा शहरांमध्ये आहेत. मात्र, अशापद्धतीने पालक व विद्यार्थ्यांवर होणाऱ्या अन्यायाविषयी कोणीच बोलत नाही. दरवर्षी शाळा सुरू होण्यापूर्वी पालकांना शाळा किती शुल्क वाढवणार याची धडकी भरते. कारण ज्या नावाने शाळा शुल्क आकारतात, त्याची लांबलचक यादी पाहून शिक्षण शुल्क घेतले जाते तर वार्षिक शुल्क कशासाठी? विकास निधी घेतला जातो तर ‘कॉशन’ शुल्क का? प्रवेश शुल्क घेत असताना ‘टर्म’ शुल्क कशासाठी, महिन्याचे शुल्क घेतले जात असताना शिक्षण शुल्क का? बाहेर ३००-४०० रुपयांमध्ये गणवेश येत असताना त्यासाठी हजारो रुपये शुल्क का? असे ‘का’ अनेक पालकांच्या मनात येतात, पण बोलण्याची सोय नसते.
नागपुरातील लोकप्रियतेच्या उंबरठय़ावर असलेल्या आणि जनमाणसात नामांकित शाळेचा दर्जा असलेल्या शाळांचे इतर शुल्कांसह प्रवेशच्यावेळी घेतले जाणार शुल्क २० हजारांच्या वरच आहे. त्यात एक पाल्य असलेल्या पालकांसाठी जून महिना हा फारच खर्चाचा महिना असतो. शिवाय वर्षांच्या सुरुवातीला एकदा शुल्क भरले की झाले, असे नाही तर वर्षभर या शाळांचे व्यवस्थापन पालकांचा खिसा कापण्यासाठी कात्री घेऊन उभे असते. शाळेतर्फे आयोजित केली जाणारी सहल, डायरी, ओळखपत्र, दिनदर्शिका, स्नेहसंमेलन आणि शाळेचा वार्षिकांक यासाठीही अव्वाच्या सव्वा शुल्क घेतले जाते. म्हणजे उच्च शिक्षणात ओळखपत्र तयार करण्यासाठी ५० रुपये घेतले जातात. मात्र, खासगी इंग्रजी शाळा २०० रुपये घेतात. हॉटेल व्यवसायात एखादा ऑटोवाला प्रवाशाला एखाद्या चांगल्या हॉटेलमध्ये घेऊन गेला तर हॉटेलवाले त्याला पैसे देतात. मात्र, हे ‘शिक्षण माफिया’ त्यांच्या स्कूल बसमधून विद्यार्थी येणार नसेल आणि ऑटोमध्ये पालक त्या शाळेत पाल्याला पाठवणार असतील तर ऑटोवाल्याकडून १०० किंवा २०० रुपये महिना ठरवून घेतात.
वर्षभर येणारे वेगवेगळे सण आणि ‘डे’ ही देखील शाळांसाठी पालकांकडून पैसे वसूल करण्याची संधी असते. फादर्स डे, मदर्स डे, फ्रेंडशीप डे, टीचर्स डे किंवा चाईल्ड डे शाळांमध्ये वाजतगाजत साजरे केले जातात. त्याचे काही ना काही शुल्क पालकांना द्यावेच लागते. त्यात आणखी योगा दिवसाची भर पडली असल्याने शाळेत अंथरायला दोनशे-अडीचशे रुपयांची चटईपण पालकांना खरेदी खरेदी करावी लागली. शिवाय गणपती उत्सव, रक्षाबंधन, नवरात्रोत्सव, दांडिया यासाठी वेगळे शुल्क लाटले जाते. महत्त्वाचे म्हणजे दांडियामध्ये विद्यार्थ्यांना नृत्याचे काही प्रकार शाळेतच शिकवले जातात. त्याचे छायाचित्र काढून तेही पालकांच्या माथी मारले जातात. शाळेत एका वर्गात ३० किंवा ४० विद्यार्थी असल्यास त्यांना सांस्कृतिक कार्यक्रमात कुठली ना कुठली भूमिका दिली जाते. मुलीला समजा कश्मिरी वस्त्र परीधान करायचे झाल्यास त्याचे ४०० किंवा ५०० रुपयांचे शुल्क शाळेमध्ये जमा करावे लागते. तात्पुरत्या स्वरूपातील हे कपडे नाटकवाल्यांकडून भाडय़ाने आणले जातात. २० ते २५ मिनिटाच्या त्या कार्यक्रमासाठी पालकही भाडय़ाने कमी खर्चात कपडे आणू शकतात. मात्र शाळा व्यवस्थापनाचे नाटकवाल्यांशीही संगनमत असल्याने त्याही ठिकाणी शाळा पैसे कमावते. एकूण पालकांनी लुटण्याची एकही संधी या खासगी शाळा व्यवस्थापनांद्वारे गमावली जात नाही.
तुलनेने केंद्रीय विद्यालय, नवोदय विद्यालय आणि काही खासगी इंग्रजी शाळा देखील कमी शुल्क आकारतात. शिवाय ज्या माध्यमिक आणि उच्च माध्यमिक अनुदानित शाळा राज्य शिक्षण मंडळाला संलग्नित आहेत. त्याच्यातर्फे चालवले जाणारे पूर्व प्राथमिक, केजी-१, केजी- २ आणि पुढील नाममात्र शुल्क आहे. म्हणजे २५० रुपये प्रवेश शुल्क असलेल्या शाळा आहेत यावर विश्वास बसत नाही. तसेच काही खासगी इंग्रजी शाळादेखील त्या भागातील पालकांचा विचार करून शुल्क ठरवतात. तेही फारच कमी असते.
