कुतूहल : समुद्री पतंग

समुद्रघोडय़ांप्रमाणे यांचे पूर्ण शरीर कठीण हाडांनी व्यापलेले असते. ठरावीक कालावधीनंतर समुद्री पतंग परजीवींपासून सुटका करण्यासाठी आपल्या अंगावरील जुनी त्वचा काढून टाकतात आणि त्या ठिकाणी नवीन त्वचा येते. ते समुद्र तळाशी जोडीने फिरताना दिसतात आणि ते आयुष्यभर एकपत्नीत्व राखणारे असावेत असा संशोधकांचा अंदाज आहे. परंतु समुद्रघोडे किंवा नळी माशांप्रमाणे हे मासे आपल्या अंडय़ांची काळजी घेत नाहीत किंवा अंगावर चिकटवतही नाहीत. याउलट ते प्रजनन करून आपली अंडी पाण्यामध्ये मुक्तपणे सोडून देतात. कदाचित यामुळेच त्यांना सिन्ग्नाथिफॉम्र्स या गटामधून वेगळे करून डक्टायलोटेरीफॉम्र्स या गटामध्ये समाविष्ट केले असावे. यांची पिल्ले समुद्राच्या वरील भागात प्रवाहाबरोबर मुक्तपणे वाहताना आढळतात.

भारतात पेगासस आणि युरीपेगासस कुळामधील प्रत्येकी एक प्रजाती आढळते. या दोन्ही प्रजाती भारताच्या पूर्व किनारपट्टीवरील पाक बे आणि मन्नारच्या आखातात आढळतात. आययूसीएनच्या धोका असलेल्या प्राण्यांच्या ‘रेड लिस्ट’मध्ये, सर्व समुद्री पतंग कमी धोका असलेले किंवा त्याबद्दल जास्त माहिती उपलब्ध नसलेले म्हणून समाविष्ट करण्यात आले आहेत. या वैशिष्टय़पूर्ण माशांची संख्या कमी होण्यामागे त्यांचा अधिवास नष्ट होणे आणि मासेमारी जाळय़ांमध्ये पकडले जाणे हीच कारणे आहेत.

– डॉ. सुशांत सनये

मराठी विज्ञान परिषद

ईमेल : office@mavipa.org

संकेतस्थळ : www.mavipa.org