‘आकाश’ पेलताना..

गेल्या वर्षीच्या दिवाळीत आकाश-१ या टॅब्लेटची चर्चा होती. तो कसा असेल, त्यात किती सुविधा असतील याची उत्सुकता होती, परंतु प्रत्येक प्रयोगात पहिल्यांदा थोडे काहीतरी उणे राहते तसे त्या वेळी घडले. पैसे भरूनही टॅब्लेट मिळाला नाही, बॅटरी फार कमी काळ चालते अशा अनेक तक्रारी आल्या, त्याही परिस्थितीत हा महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प तडीस नेण्याचा संकल्प केंद्र सरकारने अध्र्यावर सोडून दिलेला नाही. त्याचाच परिणाम म्हणून मौलाना अबुल कलाम  आझाद यांच्या जयंतीला राष्ट्रीय शिक्षणदिनाचे औचित्य साधून राष्ट्रपती प्रणव मुखर्जी यांनी आकाश-२ हा तुलनेने सरस तरीही अनुदानामुळे कमी किमतीत मिळणारा टॅब्लेट सादर केला. आयआयटी मुंबई व सीडॅक यांनी संयुक्तपणे  तयार केलेल्या या टॅब्लेटची  मूळ किंमत ३५०० रुपयांच्या घरात असली तरी अनुदानामुळे तो अभियांत्रिकी महाविद्यालये तसेच विद्यापीठाच्या विद्यार्थ्यांना सवलतीत  ११३० रुपयांत मिळणार आहे. ही किंमत तुलनेने नगण्य असल्याने शहरांच्या पलीकडे टॅब्लेटक्रांतीने मूळ धरावे, ही अपेक्षा रास्त ठरते. ‘आकाश फॉर एज्युकेशन’ या कार्यक्रमांतर्गत हा टॅब्लेट कसा वापरावा याचे प्रशिक्षणही २५० महाविद्यालयांतील पंधरा हजार शिक्षकांना देण्यात आले आहे. ‘आकाश-२’ ची तांत्रिक क्षमता वाढवण्यात आली असल्याने तो त्याचा प्रोसेसर आता ‘आयपॅड’च्या पहिल्या पिढीएवढा वेगवान आहे आणि संगणनासाठी आवश्यक असलेली चल-स्मृती (रॅम म्हणजेच रँडम अ‍ॅक्सेस मेमरी) पहिल्या पिढीतील आयपॅडच्या दुप्पट आहे. पण तांत्रिक अंगे धड असली म्हणजे सारे काही उत्तम, असे मानण्याऐवजी देशाच्या गरजांशी या तंत्रज्ञानाची सांगड कशी आहे हे तपासले तर काही प्रश्न पडतात. बहुभाषिक संगणन ही आता काळाची गरज बनली आहे. सीडॅकने बहुभाषिक संगणनात मोठे काम केले असून, आपल्या देशातील बावीस भाषांचा वापर त्यात करता यावा यासाठी त्यांनी सॉफ्टवेअर्स तयार केली आहेत. आकाश-२ संगणक त्यासाठी अनुकूल करता येईल. यंत्रसाहाय्याने भाषांतर, इंडियन लँग्वेज ब्राउजर अशी अनेक साधने त्यासाठी उपलब्ध आहेत.  जेवढी भाषा संगणकावर वापरली जाईल तेवढी ती जास्त समृद्ध होत जाईल. मराठी भाषेत संगणकाचा वापर करण्यासाठी आता युनिकोडचा उपयोग होत आहे, पण तो अजूनही सगळय़ांना समजलेला आहे असे नाही.  गुगलच्या ट्रान्सलिटरेशनमध्ये आपण इंग्रजीत देवनागरी टाइप केले तरी ते मराठीत दिसते. त्यामुळे प्रादेशिक भाषा वापरण्याच्या सुविधा आहेत, पण अरबी वा कोरियन भाषांसारखा, आपापल्या भाषेत संगणक वापरता येत नाही. थोडक्यात आकाश-२च्या प्रकल्पाला प्रादेशिक भाषांची जोड मिळाली तरच तो आपल्या देशात प्रभावी ठरेल व सामान्य विद्यार्थ्यांना त्याचा फायदा होऊ शकेल. सीडॅकनेच भारतीय भाषांसाठी बनवलेले संगणकीय कार्यक्रम सध्या ‘वजनाने जड’ आहेत.. संगणकाच्या उपलब्ध स्मृतीपैकी त्यांनी व्यापलेली जागा कमी झाल्यास  ते ‘हलके’ होतील आणि टॅब्लेटवरही वापरता येतील.  या भाषिक गरजा ओळखून यापुढे काम झाले पाहिजे. आकाश-२ टॅब्लेटला अजूनही काही तांत्रिक मर्यादादेखील असल्याचे लक्षात येईल, पण त्यात सुधारणा करून तो अधिकाधिक सक्षम करता येईल. भ्रष्टाचार व घोटाळय़ांच्या गलबल्यात ऐन दिवाळीत ज्ञानाची ही पणती आकाश-२ च्या रूपात तेवते आहे ही निश्चितच स्वागतार्ह बाब आहे.