अन्वयार्थ : ध्रुवीकरणासाठी वाट्टेल ते..

    मुळात आपल्या घटनेने प्रत्येकाला त्याच्या पद्धतीनुसार पूजा अथवा उपासना करण्याचा अधिकार दिला आहे. त्यात सुधारणा करण्याचे धाडस हा महासंघ कशाच्या बळावर दाखवतो? वास्तवात ही मागणीच घटनाबाह्य प्रक्रियेला चालना देणारी आहे. आम्ही म्हणू तीच श्रद्धा, आम्ही सांगू तीच परंपरा असा वर्चस्ववादी दृष्टिकोन सर्वत्र बळावत चालला आहे. त्यामागे एकमेव हेतू आहे तो म्हणजे ध्रुवीकरण! कधी धर्म तर कधी संस्कृतीच्या पातळीवरून होणारे हे प्रकार केवळ उपासनाच नाही तर व्यक्तिस्वातंत्र्यावरसुद्धा घाला घालणारे आहेत. आधुनिकतेची कास सोडून मागासपणाकडे नेणारे आहेत. समाज जसजसा प्रगल्भ होत जाईल तशा या बळी देण्यासारख्या अनिष्ट गोष्टी मागे पडत जातील. त्यासाठी गरज आहे प्रबोधनाची. केवळ बंदी लादून ते होऊ शकत नाही. याची कल्पना या संघटनेलासुद्धा असावी. तरीही हा मुद्दा पुढे रेटण्यामागचे एकमेव कारण राजकीय दृष्टिकोनात दडले आहे. समाजाला भेडसावणाऱ्या समस्यांविषयी चर्चा टाळायची असेल तर असे मुद्दे प्रभावी ठरत असतात.

नेमका तोच धागा पकडून ही संघटना मैदानात उतरली असावी अशी शंका घेण्यास बराच वाव आहे. सर्वात आधी या महासंघाने वस्त्रसंहितेचा मुद्दा पुढे आणून सर्वाचे लक्ष वेधून घेतले. खरे तर अशा संहितेची काहीही गरज नाही. जे श्रद्धेने मंदिरात जातात ते आपसूकच या संहितेचे पालन करतात. मात्र मंदिरात येताना कुणी कोणते कपडे घालावेत व कोणते घालू नयेत हे ठरवण्याचा अधिकार एखाद्या व्यक्ती व संघटनेने हाती घेतला की व्यक्तिस्वातंत्र्यावर बंधने लादण्याचा जणू परवानाच मिळाला अशा थाटात त्याची अंमलबजावणी केली जाते. नेमका इथेच वाद सुरू होतो व तो थेट ध्रुवीकरणाच्या दारापर्यंत पोहोचतो. मंदिर व्यवस्थापनांची एकजूट घडवून आणण्याच्या प्रयत्नात असलेल्या या संघटनेला नेमके हेच हवे आहे. मध्यंतरी तुळजापूरच्या मंदिरात असा संहिता फलक लागला व भाविकांच्या विरोधानंतर तो काढून घ्यावा लागला. त्याकडे दुर्लक्ष करून मंदिर प्रवेशासाठी नवनवे नियम तयार करण्यात आघाडीवर असलेल्या या संघटनेचा हेतू वेगळा आहे. अनेकांना तो वरकरणी समाजाच्या भल्यासाठी वाटत असला तरी त्यामागे दडलेला राजकीय स्वार्थ लपून राहिलेला नाही.

    काही दशकांपूर्वी राज्यातील अनेक मंदिरांत उघडपणे पशुबळी दिले जायचे. सामाजिक प्रगतीचा रेटा वाढला तशा या वाईट प्रथा मागे पडत गेल्या. शिवाय अनेक प्राणी व पशुप्रेमी संघटनांनीही या मुद्दय़ावर भाविकांचे प्रबोधन करण्यासाठी पुढाकार घेतला. त्याचा चांगला परिणाम दिसून आला. कुठलीही बंदी न लादता हे घडून आले कारण या प्रयत्नांमागे राजकीय स्वार्थ नव्हता. आता असा स्वार्थ ठेवूनच अतिशय संघटितपणे अशा मोहिमा हाती घेतल्या जात आहेत. धार्मिक सुधारणा असे गोंडस नाव त्याला दिले जात असले तरी त्यामागचा हेतू पूर्णपणे राजकीय आहे. सुधारणांच्या नावाखाली एखाद्या झुंडीच्या हातात आपले अधिकार जायला लागले, प्रथा-परंपरांवर नियंत्रण यायला लागले तर बाकी काही नाही, पण काळ सोकावत जाईल, हे लक्षात घ्यायला हवे.