अग्रलेख: उद्याचे ओबामा?

ते जन्माने मुसलमान आहेत, म्हणून नाही. त्यांची आई भारतीय आणि वडील अफ्रिकी भारतीय मुसलमान आहेत म्हणूनही नाही. ते वैचारिकतेच्या डावीकडे झुकलेले आहेत, हेही कारण त्यांची दखल घेण्यामागे नाही. ते उत्कृष्ट वक्ते आहेत, ते तरुणांची भाषा बोलतात, इस्रायलचे पंतप्रधान बिन्यामिन नेतान्याहू यांच्यावर आंतरराष्ट्रीय न्यायालयात खटला चालवायला हवा, हे त्यांचे मत इस्रायलच्या रक्षणकर्त्या अमेरिकेत स्पष्टपणे मांडतात इत्यादी सर्व कारणे आहेतच… पण झोहरान ममदानी यांच्या विजयाचे महत्त्व यापेक्षाही अधिक आहे.

न्यूयॉर्क हे अमेरिकेच्या आर्थिक आणि सामाजिक सौहार्द श्रीमंतीचे प्रतीक. या शहराचे महापौरपद हे केवळ शोभेचे नाही. एखाद्या मोठ्या राज्याच्या मुख्यमंत्रीपदाइतकेच त्याचे महत्त्व. जवळपास ४०० वर्षांपासून अस्तित्वात असलेल्या या महानगरीचे महापौरपद अनेक मान्यवरांनी भूषवले. रूडी गुलियानी, मायकेल ब्लूमबर्ग ही अलीकडील अशी काही नावे. या नगरीच्या आगामी महापौरपदाच्या निवडणुकीसाठीची प्राथमिक फेरी या वेळी अत्यंत चुरशीची ठरली. याचे कारण तरुण झोहरान ममदानी यांचे या रिंगणात असणे. त्यांच्याविरोधात न्यूयॉर्कचे माजी गव्हर्नर आणि कोविड काळातील या शहराचा चेहरा बनून गेले असे अॅण्ड्र्यूू कुओमो हे निवडणुकीत होते. हे दोघेही डेमॉक्रॅटिक पक्षाचेच उमेदवार. अमेरिकी पद्धतीत कोणत्या पक्षाने कोणास उमेदवारी द्यावी यासाठी देखील मतदान होते.

या पहिल्या फेरीस ‘प्रायमरी’ असे म्हणतात. तीत ममदानी यांच्याकडून कुओमो पराभूत होतील असे दिसते. आतापर्यंत ममदानी ४४ टक्के मते मिळवून जवळपास १० टक्क्यांनी पुढे आहेत. तेथील कायद्यानुसार एकही उमेदवार जोपर्यंत ५० टक्क्यांपर्यंत पोहोचत नाही; तोपर्यंत तो विजयी मानला जात नाही. तेव्हा ममदानी हे अधिकृतपणे विजयी ठरण्यास काही काळ जावा लागेल. परंतु तरीही या निवडणुकीत जे काही घडले ते दखलपात्र ठरते.

कारण अमेरिकेत मोठ्या जोमाने वाहत असलेली उजव्या विचारांची लाट. स्थलांतरविरोधी, त्यातही इस्लामद्वेषी संकुचित भूमिका घेणारे रिपब्लिकन पक्षाचे डोनाल्ड ट्रम्प अध्यक्षपदावर असताना या भूमिकांस कठोर विरोध करणाऱ्या ममदानी याचा विजय त्या देशाच्या राजकारणाची दिशा बदलवणारा ठरू शकतो. या निवडणुकीत काय काय झाले हे पाहिल्यास असे का म्हणता येते ते लक्षात यावे. प्रथम ममदानी यांचा धर्म हा निवडणुकीचा विषय बनला. एखादा मुसलमान या शहराचा महापौर कसा काय होऊ शकतो, यावरून वादळ उठवले गेले. ते तसेच पेटते ठेवून ममदानी निवडून आल्यास त्यांच्या ‘डाव्या’ विचारांमुळे या शहरातील धनाढ्य कसे न्यूयॉर्क सोडून जातील, अशी भीती निर्माण केली गेली.

ममदानी हे स्थलांतरित. त्यांच्यामुळे स्थलांतरितांचे कसे फावेल, हे सांगितले गेले. त्यांच्या विचारामुळे संपत्ती निर्मितीचे महत्त्व कसे धोक्यात येईल याचा बागुलबुवा निर्माण केला गेला. ममदानी हे कडवे नेतान्याहूविरोधी. धार्मिकतेच्या मुद्द्यावर त्यांचा यहुदींस विरोध नाही. तथापि यहुदी धर्मीय देशाचे, म्हणजे इस्रायलचे, पंतप्रधान बिन्यामिन नेतान्याहू यांच्या धोरणांमुळे जो वंशविच्छेद होत आहे त्यावर ममदानी कठोर टीका करतात. अमेरिकेत इस्रायलविरोधात जाहीर भूमिका घेणारा राजकारणी निपजणे हे अयोध्येत राम मंदिर उभारणीनंतरही भाजपचा पराभव होण्याइतके अघटित. पण या राजकीय वास्तवाची फिकीर न बाळगता ममदानी यांनी आपल्या प्रचारात नेतान्याहू यांच्या धोरणांवर टीकेची झोड उठवली. इतकेच नव्हे तर इस्रायली पंतप्रधानांस तुरुंगात पाठवायला हवे, अशी भूमिका घेतली. न्यूयॉर्क ही अमेरिकेची आर्थिक राजधानी. जगातील बलाढ्य वित्तीय संस्थांची मुख्यालये त्या शहरात आहेत आणि त्यांचे नेतृत्व यहुदी व्यक्तींकडे आहे. असे असतानाही ममदानी यांनी आपली भूमिका बदलली नाही.

धार्मिक अतिरेकी, आर्थिक अतिरेकी अशा सगळ्यांना त्यांनी आपल्या राजकीय भूमिकेत लक्ष्य केले. या सगळ्या प्रचार काळात त्यांच्या या भूमिकेस प्रचंड प्रतिसाद मिळत होता. त्यातही तरुण, मूळचे अ-अमेरिकी आणि त्या शहरातील अल्पसंख्य हे ममदानी यांच्या सभांस तुफान गर्दी करत होते. पण निवडणूक प्रचार सभांतील गर्दी ही विजयाकडे नेतेच असे नाही, हे आपले सत्य अमेरिकेतही लागू होत असल्याने त्यांस कोणी तितके गांभीर्याने घेतले नाही. इतक्या विरोधी वातावरणात ममदानी विजयी होणे अशक्य असाच सगळ्यांचा समज होता.

तो किती अस्थानी होता हे त्यांस मिळालेली मते सांगतात. ममदानी यांच्याविरोधात केवळ रिपब्लिकन विचारधारेचे समर्थक होते असे नाही. तर डेमॉक्रॅटिक पक्षातील अनेक त्यांस पाठिंबा देण्यास नाखूश होते. त्यांच्या मागे उभे राहिले ते फक्त बर्नी सँडर्स. ते डेमॉक्रॅट. एके काळी अध्यक्षपदाचे दावेदार. त्यांनी ममदानी यांस पाठिंबा दिला. सँडर्स हे समाजवादी आणि सहिष्णू उदारमतवादाचे खंदे समर्थक. ममदानी यांची भूमिका तशीच आहे. त्यांनी धनदांडग्यांविरोधात कठोर भूमिका घेतलेली आहे. हे मूठभर भांडवलशहा संपत्ती निर्मितीतील पसाभर वाटा आपल्याहातीच राखतात आणि इतरांस मात्र किमान जीवनमानासाठी झगडावे लागते, हा ममदानी यांच्या आर्थिक भूमिकेतील सूर. वयास साजेसा तो काहीसा स्वप्नाळू असला तरी या वास्तवात होरपळणाऱ्या अनेकांस तो जवळचा वाटला.

आज जगातील अनेक देशांत दहा टक्के धनवान उरलेल्या ९० टक्क्यांपेक्षाही अधिक कमावताना दिसतात. या धनदांडग्यांसाठीच जणू सरकारची धोरणे असतात. ममदानी यांनी याविरोधात आवाज उठवला आणि किमान वेतनावर जगावे लागणाऱ्यांच्या व्यथांस वाचा फोडली. हे डेमॉक्रॅटिक पक्षासाठीही नवीन होते. डोनाल्ड ट्रम्प यांच्याविरोधात हिलरी क्लिंटन २०१६ साली निवडणूक हरल्या त्यामागे त्या पक्षाचे हे धनाढ्य-पूरक धोरण कारणीभूत होते. हिलरी या उच्चभ्रू, वॉलस्ट्रीटवावरी श्रीमंत, गोऱ्यांचे प्रतिनिधित्व करतात असे मानले गेले. ते रास्त नव्हते असे नाही. त्यामुळे त्यांच्याविरोधात ‘गरिबांचा आवाज’ बनलेले ट्रम्प विजयी ठरले. पण ते किती गरीब आहेत याचे दर्शन अमेरिकेस आज दररोज घडत असल्याने तो मुद्दा रिपब्लिकनांस साथ देणारा नाही.

आर्थिक मुद्दा सुटला की धर्माचा आधार घ्यावयाचा हे जगभरातील सर्वच संकुचित पक्षनेते करतात. ट्रम्प यांनी तेच केले. त्याच्याही मर्यादा इराण-इस्रायल युद्ध, पॅलेस्टिनी नरसंहार इत्यादींतून दिसून आल्या. अशा वेळी राजकीय/ धर्म विचाराने प्रागतिक आणि अर्थविचाराने सहिष्णू समाजवादी नेत्याची गरज डेमॉक्रॅटिक पक्ष आणि त्याहीपेक्षा देश म्हणून अमेरिकेस अधिक होती. झोहरान ममदानी नेमकी ती पूर्ण करताना दिसतात. आर्थिकदृष्ट्या दुर्बलांसाठी आवश्यक करुणा त्याच्याठायी जशी आहे तशीच धार्मिक अल्पसंख्याकांसाठी गरजेची सहिष्णुताही! परत तोही स्थलांतरितांच्या पोटी जन्मास आलेला.

अमेरिका महासत्ता बनली ती स्थलांतरितांमुळे. पण आताच्या राजकारणात तेच नेमके नकोसे झाले. यातील क्रूर विनोद म्हणजे स्वत: स्थलांतरित असलेले ‘टेस्ला’कार इलॉन मस्क वा अन्य रिपब्लिकन हेच स्थलांतरितांच्या जिवावर उठताना दिसतात. अशा वेळी त्यांच्या बाजूने उभा राहील असा आणि स्थानिकांस सहिष्णू वाटेल असा समाजवादी चेहरा पुढे येणे ही डेमॉक्रॅटिक पक्षाची आणि व्यापक अर्थाने अमेरिकेचीही गरज होती. ममदानी यांच्या ठायी हे आवश्यक गुण (तूर्त तरी) एकवटलेले दिसतात. अलीकडच्या काळात अशा सहिष्णू यशस्वी डेमॉक्रॅटचे उदाहरण म्हणजे बराक ओबामा. तेही स्थलांतरित आणि वडिलांचे नाव हुसेन. ममदानी वक्तृत्व आणि तडफ या आघाड्यांवर ओबामा यांच्यापेक्षा कांकणभर सरस मानले जातात. त्यामुळे उद्याचे ओबामा असे त्यांचे वर्णन सद्या:स्थितीत आगाऊ वाटले तरी अस्थानी ठरणार नाही.