‘इमोजी’तो बनती हैं!

आपल्याला कधीकधी कशाचंच काही वाटत नसतं आणि तरीही खूप काही वाटत असतं. आपल्या पिढीचा हा गुंता आपला आपणच समजून घेऊ शकतो. त्यासाठी कुठलंही स्पष्टीकरण नाहीये आपल्याकडे. हल्ली आपण दिवसातून किती वेळा ‘काइंड ऑफ’, ‘सॉर्ट ऑफ’ अशा फ्रेझेस चॅटिंगमध्ये वापरायला लागलोय. फक्त शब्दांतून थेटपणे व्यक्त व्हायला काहीतरी कमी पडतंय असं सतत वाटतंय. प्रत्यक्षात एकमेकांशी बोलत असताना ऐकणाऱ्या व्यक्तीचा प्रतिसाद झेलता येतो पण तसं चॅटिंग करताना होत नसल्याने इमोजीज आपसूकच वापरल्या जातात.
हल्ली नुसतं ‘ऌं’ टाइप केलं तरी खंडीभर हसण्याचे स्टिकर्स स्क्रीनवर झळकतात, याचं ‘त्याला’ मनोमन सुख वाटतंय! ‘चला, हाइकने स्टिकर्स शोधत बसण्याचेही कष्ट वाचवले तर!’ हा विचार उघडउघड बोलून दाखवला गेला नाही तरीही ‘त्याच्या’ आणि इतर मित्रमैत्रिणींच्या मनात एव्हाना येऊन गेलाय. या स्टिकर्सच्या क्रेझपोटीच महाशय ‘हाइक’वर आले होते. इथे आल्यावर तर नुसतं स्टिकर चॅटिंगच सुरू आहे. शब्द वापरायची गरजच नाहीय. हे असं स्टिकर्स थ्रू ‘बोलणं’ आधीपेक्षा जरा अधिकच इंटरेस्टिंग आणि खुसखुशीत वाटतंय. उगीचच शब्दांचं ‘पाल्हाळ’ लावत बसण्यापेक्षा ही स्टिकर्स, इमोटिकॉन्स, इमोजीजची भाषा किती चटकन आत्मसात केलीय आपण ! ‘लॅन्ग्वेज हॅज नो बॅरिअर्स’ हे कुणीतरी उगाच म्हणून ठेवलेलं नाही. या विधानाची परिणामकारकता या ‘टेक’युगातही तितकीच सार्थ ठरतेय. व्यक्त होणाऱ्याची गरज तीच आहे. पद्धत बदललीय फक्त!
गंमत अशी आहे की, आपण दिवसातून जितक्या वेळा खरेखुरे एक्स्प्रेस होतो, तितक्याच किंवा त्याहून अधिक वेळा इमोजीज, इमोटिकॉन्सद्वारे एक्स्प्रेस होतोय. सुरुवातीपासूनच भुरळ घालणाऱ्या या इमोजीज, इमोटिकॉन्स आता तर चांगल्याच अंगवळणी पडल्या आहेत आपल्या. इतक्या की हल्ली अगदी साधा टेक्स्ट केला तरी एखादं स्माइली तरी आपण हमखास वापरतोच. रादर, शब्दांनी बोलण्यापेक्षा कमीत कमी लेटर्स टाइप करून आवश्यक वाटतील त्या त्या स्माइलीज आपल्याकडून वापरल्या जातात. एखादवेळी, प्रचंड बोअरडम आलेला असताना ‘हाइक’वर एकमेकांना फक्त स्टिकर्स पाठवत बसणंही सुसह्य़ वाटतं. या वर्षभरात इमोजीज, इमोटिकॉन्सचं पेव गतवर्षांपेक्षा जरा जास्तीच फुटल्यासारखं दिसलं. ‘ती तीन माकडं’ तर हवी तशी, हवी तिथे किंवा अगदीच काही नाही तर टाइमपास म्हणूनही स्टेटसमध्ये ठेवलेली दिसली. ‘एमोजी’चे अर्थ माहीत नसतानाही त्या एकमेकांना पाठवण्याचा अतरंगीपणाही केला गेला. इमोजीज, इमोटिकॉन्सवरून गाणी ओळखणे, त्यावरचे जोक्स असा फॉरवर्ड पसारा व्हॉट्सअ‍ॅपभर पसरत राहील. या प्रकाराला तसं काही लॉजीक नसलं तरी नुसतं बोलण्याव्यतिरिक्त इतर अनेक किडे या इमोजीज वापरून केले गेले.
थोडक्यात, आपलं होतंय काय, आपल्याला कधीकधी कशाचंच काही वाटत नसतं आणि तरीही खूप काही वाटत असतं. एखादं स्पष्ट विधान करताना वाचणारा दुखावला जाऊ नये म्हणून हसण्याचे वेगवेगळ्या प्रकारचे इमोटिकॉन्स हमखास वापरले जातात. आर्किओलॉजी करणाऱ्या अनुजा पटवर्धनला फक्त शब्दांनीच व्यक्त होण्यापेक्षा इमोजीज वापरून व्यक्त होणं म्हणजे संवादाला पूर्णत्व दिल्यासारखं वाटतं. ‘व्हॉट्सअ‍ॅपवरून बोलत असताना आपले शब्द समोरच्यापर्यंत पोहोचतात. पण ते देहबोलीतून व्यक्त होणं कुठेही नसतं. व्हॉट्सअ‍ॅपवर जर इमोटिकॉन्स, इमोजीज न वापरता चॅट केलं तर ते खरंच रटाळ होईल. एखाद्या इंटरव्ह्य़ूइतकं ते फॉर्मल वाटेल. इमोटिकॉन्स, इमोजीज चॅटिंग लाइव्हली करण्याचा प्रयत्न करतात. त्यामुळे ती नुसतीच मेसेजेसची देवाणघेवाण न राहता तो खऱ्या अर्थाने ‘संवाद’ वाटतो. इमोटिकॉन्समुळे कधीकधी अर्थाचा अनर्थही होतो. पण तरीही तीच भाषा जास्त इफेक्टिव्ह वाटते. मात्र, हाइक स्टिकर्समुळे देहबोलीतून व्यक्त होणं व्हर्चुअली थोडय़ा फार प्रकारे तरी नक्कीच साध्य होतंय असं मला वाटतं’, अनुजा म्हणते. कमीत कमी शब्द आणि इमोजीज हे आपल्यासाठी कितीही सोयीचं असलं तरी आपणच तयार केलेली ही शॉर्टकट भाषा कधीतरी दगाही देतेच. ‘ती’चं नेमकं तेच झालं. प्रोजेक्टचा मजकूर टाइप करताना ताईंना पूर्ण शब्द, वाक्य लिहायचं भानच राहिलं नाही आणि हल्ली भर पेपरातही जो घोळ अनेकांकडून घातला जातो तो या ताईंनीही घातलाच. ‘व्हॉट्सअ‍ॅपच्या भाषेचा खऱ्याखुऱ्या जीवनातही असा परिणाम होईल याची मला कल्पनाच नव्हती. आपणच स्वत:चे लेखन नियम बनवत भाषेला हा मॉडर्न टच दिला आहे तो कधीतरी अंगाशी येतो. शॉर्ट फॉर्ममध्ये टाइप करता करता सेमिस्टरचा प्रोजेक्ट टाइप करताना इंट्रोडक्श्नच्या ओपनिंग पॅरेग्राफलाच मी घोळ घातला. these days ऐवजी ths days, we ऐवजी V, tend ऐवजी tnd अशा बऱ्याच शब्दांचा मी सपशेल घोळ घातला होता. टाइप करून प्रिंट आऊट काढेपर्यंत मला भानच नव्हतं. पण, ज्यावेळी प्रोजेक्ट प्रोफेसरांच्या हाती पडला तेव्हा मात्र माझी ती भाषा पाहून त्यांच्या चेहऱ्यावर प्रश्नचिन्हाचे भाव आले आणि माझ्या चेहऱ्याचा मात्र रंगच उडाला. त्यात रोल नंबर पुढचा असल्यामुळे सुरुवातीलाच हा प्रकार पाहायला मिळाल्यामुळे पुढचे प्रोजेक्ट्स कसे असणार याचा साधारण तर्कही त्यांनी केला असावा. तेव्हापासून मी साधारण काही टाइप करताना शॉर्टकटची वाट शक्यतो टाळते. पण, वक्त तो हर चीज को लगता है, फिर ये टाइप एरर क्या चीज है :)’, ‘टीवायबीएमएम’ला शिकणारी ‘ती’ म्हणजे संयुक्ता आंबेरकर तिची शॉर्टफॉर्म कथा विस्ताराने व्हॉट्सअ‍ॅपवरून शेअर करत होती.

या वर्षी व्हर्चुअल जगतात अजून एक झालेला किरकोळ बदल होता मुद्दाम इंग्रजी शब्द देवनागरीत लिहिण्याचा ‘हैपीनेस’, ‘थैंक्स’ असे शब्द अनेकांकडून वापरले गेले. पण असं असलं तरी इमोजीज, इमोटिकॉन्स आणि स्टिकर्स यंदा भलताच भाव खाऊन गेले. तरुणांकडून होणारा इमोजीज, इमोटिकॉन्सचा बेसुमार वापर पाहता कुठेतरी तरुणाई पुन्हा एकदा चिन्हांच्या भाषेला आपलंसं करू पाहतेय असं एक चित्र दिसू लागलंय. इमोजीजची ही दाखल अगदी ऑक्सफर्ड डिक्शनरीनेही घेतली आणि जगभरात सर्वाधिक वापरली गेलेली ‘आनंदाश्रूं’ची इमोजी या वर्षी पहिल्यांदाच ऑक्सफर्ड डिक्शनरीत विराजमान झाली.
viva.loksatta@gmail.com