‘तुम्ही सोशल मीडियावरील फॅमिली ग्रुपमध्ये अ‍ॅक्टिव्ह आहात का? नसाल तर आज तरी व्हाच,’ असा संदेश आज सर्वदूर पसरायची शक्यता खूपच आहे. त्याला कारण आहे शुक्रवारी (१५मे) ‘जागतिक कुटुंब दिवस’. या दिवसाच्या निमित्ताने सगळ्याच माध्यमांत सध्याची कुटुंबपद्धती, जीवनशैली आदी गोष्टींचा ऊहापोह होईल. या पाश्र्वभूमीवर सध्या दखल घ्यावीच लागेल एवढे अ‍ॅक्टिव्ह दिसताहेत ते समाज माध्यमांवरचे फॅमिली ग्रुप्स.
सध्याची व्यस्त जीवनशैली लक्षात घेता प्रत्यक्षातल्या भेटीपेक्षा समाजमाध्यमांतली भेट पुष्कळच सोयीची झाली आहे. त्यामुळे ‘व्हॉट्स अ‍ॅप’, ‘फेसबुक’, ‘हाइक’ इत्यादी माध्यमांवर किती तरी फॅमिली ग्रुप्स तयार झाले आहेत. या ग्रुपचा संस्थापक सदस्य- फाऊंडर मेंबर बहुतांश वेळा एखादी किंवा एखादा कुटुंबातला तरुण सदस्यच असतो. तो ‘होणार सून’मधल्या ‘जान्हवी’ची- ‘मन मोठे असले की सारे काही सामावून घेता येते,’ अशी री ओढत ग्रुपमध्ये सगळ्या वयोगटांतल्या सदस्यांना एकत्र आणतो. या ग्रुप्सची नावे ‘फॅमिली ड्रामा’, ‘रॉयल फॅमिली’, ‘फॅमिली नंबर वन’, ‘एंजल्स’, ‘फॅमिली रॉक्स’, ‘द फॅमिली’, ‘हॅप्पी फॅमिली’ किंवा मग फक्त कुटुंबांची आडनावेच असतात. मग बऱ्यापकी डोके लढवून डिपी, स्टेटस् ठेवला जातो. सुरुवातीच्या काही शेअिरग्ज अगदी दणकून होतात. सदस्यांकडून या संस्थापक सदस्याची वाहवा केव्हाच झालेली असते. काही सदस्यांना एकमेकांची माहिती नसल्यास एक औपचारिक ओळख परेडही होते किंवा मग अ‍ॅडमिनलाच कुटुंबाची वंशावळ – फॅमिली ट्री समजावून सांगावी लागते. एका स्मार्टफोनवर साधारणपणे पाच ते सहा फॅमिली ग्रुप्स असू शकतात. आईकडचे, बाबांकडचे, आजी-आजोबांकडचे, फक्त आई-बाबा नि बहीण-भावंडांचा, थेट नातलग नाहीत पण नातलगांसारख्याच असणाऱ्या फॅमिली फ्रेण्डसंचाही..
घरच्याच फॅमिली ग्रुपवर सुप्रभातपासून ते क्लासहून यायला उशीर होईल, अशा दिवसभरातल्या घडामोडींचे शेअिरग करण्यापर्यंत काहीही पोस्ट केले जाते.
एकाच घरात वेळेअभावी फोनकॉल्स करण्यापेक्षा एक मेसेज करणे आताशा स्वीकारले गेले आहे. अर्थात तंत्रज्ञानप्रेमी पालकांनी ते स्वीकारलेही आहे. इतर फॅमिली ग्रुप्सवर ‘गुड मॉìनग’पासून ते ‘गुड नाइट’पर्यंत कशाचीही वगळ नसते. विशेषत: ग्रुप्समधील ज्येष्ठ मंडळी मेसेज करण्यात आघाडीवर असतात. हे मेसेजेस बऱ्याचदा तत्त्वज्ञान शिकवणारे, गतकाळाच्या आठवणींत रमणारे असतात.
काही वेळा दुसऱ्या ग्रुपमधून आलेले मेसेज दुसऱ्या ग्रुपवर फक्त फॉरवर्ड केले जातात. त्यातल्या तपशिलाची फारशी दखलही न घेता. यामुळे कंटाळून म्हणा किंवा इतर ग्रुप्सवर अ‍ॅक्टिव्ह असल्याने तरुण सदस्य फॅमिली ग्रुप्सवर खूप अ‍ॅक्टिव्ह नसतात. मग कधी प्रत्यक्ष भेटीत तसे सवालजवाबही घडतात. काही काळ असाही असतो की, ग्रुपमधले फारसे कुणीच अ‍ॅक्टिव्ह नसतेही. पण ही परिस्थिती अल्पकाळच टिकते. एखादा मेंबर तरी नित्यनेमाने काही तरी शेअर करतोच.
काही वेळा ज्येष्ठ विरुद्ध तरुणाई, सगळे काका विरुद्ध काकू, सगळे मामा विरुद्ध मामी, सगळ्या बहिणी विरुद्ध भाऊ असे ‘एक सो एक सवाल जवाब’ घडतात. कधी कुटुंबातल्या बच्चेकंपनीचे धम्माल फोटोज-व्हिडीओज शेअर होतात. तर अनेकदा सुख-दु:खाचे क्षणही शेअर केले जातात. जगभरातले नातलग या ग्रुपमध्ये सामील असतात. त्यातल्या काहींना तर आपण कधी प्रत्यक्ष भेटलेलेही नसतो. पण ग्रुपमुळे आपली व्हच्र्युअली गाठ पडते. संवाद वाढतो. माणसे कनेक्ट होतात. अडीनडीला ती प्रत्यक्ष हजर नसली तरी ती आहेत, हा मानसिक दिलासा मिळतो.
राधिका कुंटे, मुंबई