छत्रपती संभाजीनगर – उडतो पण पक्षी नाही, असा सस्तन प्राण्यांमध्ये मोडणारा आणि निपा, करोना आजाराने जागतिक स्तरावर चर्चेत आलेल्या वटवाघळांतही शाकाहारी आणि सामिषहारी, असे दोन प्रकार आहेत. यातील शाकाहारी वटवाघळांची महाराष्ट्रातील दुसऱ्या क्रमांकाच्या संख्येने आढळणारी वसाहत ही सिल्लोड तालुक्यातील खेळणा धरणाच्या काठी आहे. अभ्यासकांच्या मते शाकाहारी वटवाघळे ही परागीकरण वाहक असून १७ एप्रिल हा जागतिक वटवाघूळ संवर्धन दिन मानला जातो.
जगात वटवाघळांच्या बाराशे प्रजाती आहेत. त्यातील ६० प्रजाती या शाकाहारी आहेत. शाकाहारी प्रजातींचे शास्त्रीय नाव टेराॅपस जिगॅन्टस तर इंडियन फ्लाइंग फाॅक्स फ्रुड हे इंग्रजी नाव. याचेच मराठी नाव फलाहारी वटवाघूळ. इंग्रजी नावात फाॅक्स हा शब्द येण्यामागचे कारण वटवाघळांचे तोंड हे कोल्ह्याप्रमाणे दिसते हे आहे. महाराष्ट्रात अहिल्यानगर जिल्ह्यातील भंडारदरा भागातील शेंडी आणि सिल्लोडपासून १५ किमी अंतरावर असलेल्या खेळणाकाठी हजारोंच्या संख्येने वटवाघळे आढळतात. खेळणाकाठच्या उंबर, काशिद, सिसम, निंब, निलगिरी, सुबाभूळ अशा काही वृक्षांवर मिळून दहा हजारांच्या संख्येतील वटवाघळांची वसाहत पाहायला मिळत असल्याची माहिती वन्यजीव अभ्यासक डाॅ. संतोष पाटील यांनी दिली.
डाॅ. पाटील यांनी सांगितले की, आपण ‘इंडियन टेरोपस जिगॅंटियस की स्टोन स्पेसिस फाॅर इकोसिस्टिम ऑफ अजिंठा माऊंटन रेंज’हा शोधनिबंध जर्नल ऑफ वाइल्ड लाइफ अँड बायो डायव्हर्सिटी’ या शोधपत्रिकेला पाठवला आहे. डोंगर समृद्ध करण्यात शाकाहारी वटवाघळांचे महत्त्वपूर्ण योगदान आहे. पिंपळ, वड, उंबर, नांदरकी, अंजीर आदी वृक्षे हे कुठेही कोणीही न लावता उगवण्यामागचे कारण वटवाघळे आहेत. वरील वृक्षांमधील चिकट फळे वटवाघळे खातात. त्यानंतरच्या विष्ठेतून पडलेल्या बियांमधून वृक्ष उगवलेले दिसतात. परागीकरण प्रक्रियेत वाहकांमध्ये मधमाशा, पक्ष्यांनंतर तिसरा क्रमांक वटवाघळांचा लागतो.
सिल्लोड तालुक्यातील खेळणाकाठी १० हजारांच्यावर संख्येने शाकाहारी वटवाघळे आढळतात. परिसर शांत, निर्मनुष्य आहे. हा काठ म्हणजे महाराष्ट्रातील दुसऱ्या क्रमांकाच्या वसाहतीचे ठिकाण आहे. १७ एप्रिल हा दिवस जागतिक वटवाघळे संवर्धन दिन जागतिकस्तरावरील अभ्यासकांनी ठरवलेला आहे. खेळणाकाठ वटवाघळांमुळे अभ्यासकांना खुणावणारे ठिकाण आहे. – डाॅ. संतोष पाटील, वन्यजीव अभ्यासक, सिल्लाेड
