गुगल डुडलवर ‘इडली’; इडलीतील प्रोबायोटिक्सच्या फायद्याची जगभर दखल!

Idli as a Superfood: Probiotics, Low GI and Heart-Healthy Benefits: सकाळच्या नाश्त्याला मऊ, पांढऱ्या, वाफाळलेल्या इडल्यांचा सुगंध आणि बरोबर नारळाची चटणी आणि सांबर अशी कल्पना जरी केली तरी भूक लागतेच! भारतीय खाद्यसंस्कृतीत इडली ही केवळ एक सामान्य डिश नाही, तर ‘आरोग्य आणि चव’ यांचा उत्तम मिलाफ आहे. याच इडलीला गुगलने आपल्या खास डुडलमधून अनोख्या पद्धतीने आज ११ ऑक्टोबर २०२५ रोजी सन्मान दिला आहे. पारंपरिक केळीच्या पानावर मांडलेल्या इडलीचे हे डुडल म्हणजे दक्षिण भारताच्या स्वादिष्ट परंपरेला दिलेली डिजिटल सलामीच. या डुडलमध्ये ‘Google’ हा शब्द इडली, वडे, चटणी आणि सांबार यांच्याच रूपात साकारला आहे!

G: पांढऱ्या दाणेदार तांदळाच्या रव्याचा वापर करून G साकारण्यात आला आहे.
O (पहिला): एका छोट्या वाटीत पांढर्‍या शुभ्र रंगाचा पदार्थ आहे. अनेकांनी हा उपमा असावा असं म्हटलं आहे. परंतु, ती खोबर्‍याची चटणी देखील असू शकते असे काहींचे म्हणणे आहे.
O (दुसरा): दूसरा ओ हा इडली मेकरचा ट्रे किंवा इडली पात्राच्या माध्यमातून साकारण्यात आला आहे. या पात्रातील इडली वाफेवर शिजवल्या जातात.
G (दुसरा): तीन गोल, पांढऱ्या इडल्यांनी हा G साकारलेला आहे.
L: तीन इडल्या आणि एक ‘मेदूवडा’ (डोनटसारखा खमंग पकोडा) यांच्या एकत्रित संगमातून एल आकारास आला आहे.
E: ईचा वरचा आडवा भाग म्हणजे लाल चटणीची वाटी, मध्यभागी सांबार (डाळ आणि भाज्यांचा रस्सा), आणि वाकलेला भाग म्हणजे डोसा किंवा उत्तप्पा आहे.

हेही वाचा

Kidney Failure Causes: किडनी फेल्युअर होण्यासाठी ‘या’ ८ सवयी कारणीभूत; वेळीच आळा घालणं का गरजेचं आहे?

इडलीचा उगम

खाद्यइतिहासकारांच्या मते, इडलीचा उगम इंडोनेशियात झाला. इंडोनेशियात आंबवलेल्या (fermented) खाद्यपदार्थांची समृद्ध परंपरा आहे. वाफेवर शिजवली जाणारी इडली भारतात इ.स. ८०० ते १२०० च्या दरम्यान आली. भाषिक आणि ऐतिहासिक संदर्भांमधून तिच्या उत्क्रांतीचा मागोवा घेता येतो.

कन्नड साहित्यात ‘इड्डलिगे’

इ.स. ९२० मधील कन्नड साहित्यात ‘इड्डलिगे’ या नावाने उडीद डाळीच्या पिठापासून तयार केलेल्या पदार्थाचा उल्लेख आहे.
संस्कृत ग्रंथ मानसोल्लास (इ.स. ११३०) मध्ये ‘इड्डारिका’ असा उल्लेख सापडतो, हे वर्णन आजच्या इडलीसारखेच आहे.
१७ व्या शतकातील तमिळ साहित्यात ‘इटली’ (Itali) हा शब्द वापरला गेला, जो पुढे इडली झाला.

हे सर्व संदर्भ दर्शवतात की, इडली पारंपरिकरित्या तांदूळ आणि उडीद डाळ यांच्या आंबवलेल्या पिठापासून तयार केली जाते आणि वाफेवर शिजवल्यामुळेच ती ओलसर, मऊ आणि हलकी तयार होते.

‘वर्ल्ड इडली डे’चा जन्म

‘वर्ल्ड इडली डे’ ही संकल्पना चेन्नईतील प्रसिद्ध इडली केटरर एनीयावन यांनी मांडली. २०१५ साली त्यांनी या दिवसाचं औचित्य साधून तब्बल १,३२८ प्रकारच्या इडल्या तयार केल्या. याच दिवशी ४४ किलो वजनाच्या प्रचंड इडलीचं अनावरण करण्यात आलं आणि एका प्रशासकीय अधिकाऱ्याने ती इडली प्रतिकात्मकरीत्या कापून ३० मार्च हा ‘वर्ल्ड इडली डे म्हणून घोषित केला.

इडली: चव आणि आरोग्याचा संगम

दक्षिण भारतीय खाद्यसंस्कृतीतील हा प्रिय पदार्थ केवळ चविष्टच नाही तर आरोग्यदायीही आहे. तांदूळ आणि डाळ यांच्या आंबवलेल्या पिठापासून वाफवलेली ही डिश हलकी, पचायला सोपी आणि पौष्टिक असते.
आंबवण्याच्या प्रक्रियेमुळे इडलीमध्ये प्रोबायोटिक गुणधर्म निर्माण होतात, त्यामुळे पचनक्रिया सुधारण्यास मदत होते, रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते आणि शरीरातील पोषकद्रव्यांचे शोषण अधिक प्रभावी होते. म्हणूनच, इडलीला जगातील सर्वोत्तम आंबवलेल्या खाद्यपदार्थांपैकी एक मानले जाते. इडली ही चव, संस्कृती आणि आरोग्य यांचा परिपूर्ण संगम आहे.

इडली आंबवलेला पदार्थ का मानला जातो?

इडली तयार करण्याची प्रक्रिया ही आंबवण्यावर आधारित असते. यात तांदूळ आणि डाळ भिजवून त्याचे पीठ तयार केले जाते आणि ते रात्रभर आंबवण्यासाठी ठेवले जाते. या काळात नैसर्गिकरित्या उपयुक्त जीवाणू वाढतात आणि पिठातील गुंतागुंतीची कार्बोहायड्रेट्स आणि प्रथिने यांचे विघटन साधे रूप घेतात. या प्रक्रियेमुळे इडलीची चव आणि तयार होण्याच्या प्रक्रियेत सुलभता येते, त्याचवेळेस तिची पौष्टिकता देखील वाढते.

आंबवण्याचे आरोग्यदायी फायदे

आंबवणे ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे, त्यामुळे अनेक आरोग्यदायी फायदे मिळतात. इडली हे त्याचे उत्तम उदाहरण आहे.

पचन सुधारते: आंबवण्याच्या प्रक्रियेत ‘प्रोबायोटिक्स’ म्हणजेच उपयुक्त जीवाणू तयार होतात, जे पचनसंस्था मजबूत करतात. हे जीवाणू पचन सुधारतात, गॅस आणि पोट फुगण्याची समस्या कमी करतात आणि पोटाचे एकूण आरोग्य टिकवून ठेवतात. नियमितपणे इडली खाल्ल्यास पचनसंस्था अधिक निरोगी राहते.
पोषणमूल्य वाढते: आंबवण्याच्या प्रक्रियेमुळे इडलीचे पोषणमूल्य अधिक वाढते. या प्रक्रियेत फाइटिक अॅसिडसारख्या घटकांचे विघटन होते, जे शरीरात खनिजांचे शोषण होण्यास अडथळा निर्माण करतात. त्यामुळे इडलीमधील लोह, कॅल्शियम आणि बी-व्हिटॅमिन्स सारखी पोषकद्रव्ये शरीरात अधिक सहजतेने शोषली जातात.
ग्लायसेमिक इंडेक्स कमी असतो: इडलीचा ग्लायसेमिक इंडेक्स कमी असतो, म्हणजेच ती खाल्ल्यानंतर रक्तातील साखरेची पातळी अचानक वाढत नाही. त्यामुळे साखर नियंत्रणात ठेवणाऱ्या लोकांसाठी ती अत्यंत योग्य पर्याय ठरते. आंबवण्याच्या प्रक्रियेमुळे इडलीचा ग्लायसेमिक इंडेक्स आणखी कमी होतो, त्यामुळे ती हृदयासाठी आणि मधुमेह असणाऱ्यांसाठी अधिक आरोग्यदायी ठरते.
प्रथिनांनी समृद्ध आणि शाकाहारी: इडली ही वनस्पती-आधारित प्रथिनांचा उत्तम स्रोत आहे, विशेषतः जेव्हा ती डाळीबरोबर खाल्ली जाते. आंबवण्यामुळे इडलीतील प्रथिन अधिक पचनीय आणि शोषणास सोपी होतात. तसेच इडली नैसर्गिकरित्या पूर्णपणे शाकाहारी असल्यामुळे ती ‘प्लांट-बेस्ड’ आहारासाठी आदर्श पर्याय ठरते.

आधुनिक आहारात आंबवलेल्या अन्नपदार्थांची भूमिका

आजच्या काळात लोक पचनसंस्थेच्या आरोग्याकडे आणि प्रोबायोटिक्सकडे अधिक लक्ष देत असल्यामुळे इडलीसारखे आंबवलेले अन्नपदार्थ अधिक लोकप्रिय होत आहेत. आरोग्यदायी आहारपद्धती वाढल्याने अशा पदार्थांना अधिक महत्त्व मिळत आहे, कारण ते पचन सुधारतात, रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतात आणि चयापचय (metabolism) सुधारतात.
तज्ञांच्या मते, निरोगी आतड्यांतील सूक्ष्मजीवांचे संतुलन राखण्यासाठी विविध प्रकारचे आंबवलेले अन्न खाणे आवश्यक आहे. किमचीपासून दहीपर्यंत, अनेक आहारांमध्ये असे आंबवलेले पदार्थ स्थान पटकावत आहेत. मात्र, इडली आपल्या आरोग्यदायी गुणधर्मांमुळे, साधेपणामुळे आणि सर्वसामान्यांना सहज उपलब्धतेमुळे या सर्वांमध्ये वेगळी ठरते.

इडली आणि ग्लूटन-फ्री ट्रेंड

इडलीचा आणखी एक मोठा फायदा म्हणजे ती नैसर्गिकरित्या ग्लूटन-फ्री आहे. सध्याच्या काळात अनेक लोकांना ग्लूटनची संवेदनशीलता (gluten sensitivity) किंवा सिलीअॅक रोग (celiac disease) असल्यामुळे ते ग्लूटन-फ्री आहार अवलंबतात. अशा लोकांसाठी इडली ही गव्हावर आधारित अन्नपदार्थांचा उत्कृष्ट पर्याय ठरते. तांदूळ आणि डाळ यांच्या आंबवण्यामुळे इडली मऊ, फुलकी आणि हलकी होते, त्यामुळे ती ग्लूटन टाळणाऱ्या लोकांसाठी पौष्टिक आणि समाधानकारक पर्याय आहे.