इन्फोसिसने १८,००० कोटी रुपयांची समभाग पुनर्खरेदी (बायबॅक) योजना आखली आहे. पण आता कंपन्यांनी समभागांची पुनर्खरेदी (बायबॅक) केल्यास करदात्यांना कर भरावा लागतो. तो कसा आणि किती भरावा लागतो, ते पाहू.
इन्फोसिसची समभाग पुनर्खरेदी योजना काय?
देशातील आघाडीची माहिती तंत्रज्ञान कंपनी इन्फोसिसच्या संचालक मंडळाने गेल्या महिन्यात ११ सप्टेंबरला १८,००० कोटी रुपयांच्या समभाग पुनर्खरेदी योजनेच्या प्रस्तावाला मंजुरी दिली आहे. समभाग पुनर्खरेदीसाठी १,८०० रुपये प्रतिसमभाग किंमत निश्चित करण्यात आली आहे. वर्ष २०२२ नंतर इन्फोसिसकडून जाहीर केलेली ही पहिली पुनर्खरेदी योजना आहे. त्यावेळी कंपनीने ९,३०० कोटी रुपये मूल्याचे समभाग खरेदी केले होते. गेल्या दशकभरात कंपनीने केलेली ही सर्वात मोठी आणि पाचवी समभाग पुनर्खरेदी आहे.
समभाग पुनर्खरेदी म्हणजे काय?
समभागाची पुनर्खरेदी म्हणजे कंपनी स्वतःच्याच समभागाची खरेदी, निविदेद्वारे किंवा खुल्या बाजारातून करते. एखादी कंपनी विविध कारणांसाठी पुनर्खरेदीचा अवलंब करू शकते, उदा., कंपनीकडे जास्त रोख रक्कम असल्यास आणि भागधारकास वितरित करण्यासाठी किंवा बाजारात जास्त समभाग असल्यास, समभागाची कामगिरी चांगली नसल्यास, साधारणपणे, कंपन्या सध्याच्या बाजारभावापेक्षा जास्त किमतीला समभागाची पुनर्खरेदी करतात. समभागाची पुनर्खरेदी, कंपनीकडे असलेल्या संचित साठ्यातून केली जाते.
समभाग पुनर्खरेदीवर कर भरावा लागतो?
पूर्वी शेअर बाजारात सूचिबद्ध (लिस्टेड) कंपन्यांनी पुनर्खरेदी केलेल्या शेअरवर झालेल्या भांडवली नफ्यावर गुंतवणूकदारांना कर भरावा लागत नव्हता. शेअर पुनर्खरेदीमध्ये गुंतवणूकदाराला जरी कर भरावा लागत नव्हता तरी, कंपन्यांना मात्र या व्यवहारावर २० टक्के इतका कर भरावा लागत होता. अशीच तरतूद लाभांशावरील करासाठी होती. कंपनीला लाभांश जाहीर केल्यानंतर ‘लाभांश वितरण कर’ (डीडीटी) भरावा लागत होता आणि या लाभांशावर गुंतवणूदाराला कर भरावा लागत नव्हता. कालांतराने या दोन्ही उत्पन्नाच्या कर आकारणीची पद्धत बदलण्यात आली. या नवीन पद्धतीमध्ये कंपनीला कर भरावा लागत नाही, गुंतवणूकदाराला मात्र कर भरावा लागतो.
कर आकरण्याची नवीन पद्धत
गेल्या वर्षी १ ऑक्टोबर, २०२४ पासून समभागाच्या पुनर्खरेदीवरील कर आकारणीत बदल करण्यात आला आहे, कंपन्यांकडून समभागाच्या पुनर्खरेदीवर मिळालेली संपूर्ण रक्कम ही लाभांश म्हणून समजण्यात येईल. या रकमेतून समभाग खरेदी किंवा इतर खर्चाची वजावट मिळणार नाही. या लाभांशावर करदात्याला त्याच्या उत्पन्नाच्या टप्प्याप्रमाणे कर भरावा लागेल. कंपनीने समभागाची पुनर्खरेदी केल्यानंतर त्या समभागावरील हक्क संपल्यामुळे, करदात्याला भांडवली तोटा होतो. हा भांडवली तोटा गणताना या समभागाची विक्री किंमत ही शून्य समजावी आणि प्रत्यक्ष खरेदी मूल्य विचारात घ्यावे. हा भांडवली तोटा समभागाच्या धारणकाळानुसार अल्प किंवा दीर्घ मुदतीचा ठरविला जाईल. हा भांडवली तोटा इतर भांडवली तोट्यातून वजा करता येईल. अल्पमुदतीचा भांडवली तोटा हा अल्प आणि दीर्घ मुदतीच्या भांडवली नफ्यातून तर दीर्घ मुदतीचा भांडवली तोटा हा दीर्घ मुदतीच्या भांडवली नफ्यातून वजा करता येईल. तो या वर्षी वजा होत नसेल तर पुढील वर्षांसाठी ‘कॅरी-फॉरवर्ड’ करता येईल. यासाठी विवरणपत्र मुदतीत दाखल करणे बंधनकारक असेल.
कर कसा आकारला जाणार?
समभागाच्या पुनर्खरेदीवर करदात्याला खालीलप्रमाणे उत्पन्न किंवा तोटा दाखवून कर भरावा लागेल. करदात्याने २०२० मध्ये एका कंपनीचे ५०० समभाग प्रत्येकी १,००० रुपयांना असे एकूण ५,००,००० रुपयांना खरेदी केले होते. कंपनीने जून, २०२५ मध्ये २०० समभाग प्रत्येकी ३००० रुपयांना असे एकूण ६,००,००० रुपयांना पुनर्खरेदी केले. करदात्याला मिळालेले ६,००,००० रुपये लाभांश म्हणून इतर उत्पन्न या उत्पन्नाच्या स्रोतात करपात्र असतील. या लाभांशावर करदात्याला त्याच्या उत्पन्नाच्या टप्प्याप्रमाणे कर भरावा लागेल. जर करदाता ३० टक्के कराच्या टप्प्याप्रमाणे कर भरत असेल, तर त्याला १,८०,००० रुपये (अधिक ४ टक्के आरोग्य आणि शैक्षणिक कर) कर भरावा लागेल.
कंपनीने पुनर्खरेदी केलेले २०० समभाग हे त्याने प्रत्येकी १,००० रुपयांना असे एकूण २,००,००० रुपयांना खरेदी केले होते. भांडवली तोटा गणताना याची विक्री किंमत शून्य समजून आणि खरेदी मूल्य २,००,००० रुपये विचारात घेऊन २,००,००० रुपयांचा दीर्घ मुदतीचा भांडवली तोटा करदात्याला होतो. हा तोटा करदाता इतर व्यवहारातून झालेल्या दीर्घ मुदतीच्या भांडवली नफ्यातून वजा करून करदायित्व कमी करू शकतो. करदात्याला या वर्षी इतर व्यवहारातून दीर्घ मुदतीचा भांडवली नफा झाला नसल्यास तो पुढील वर्षासाठी ‘कॅरी-फॉरवर्ड’ करू शकतो आणि पुढील वर्षीच्या दीर्घ मुदतीच्या भांडवली नफ्यातून वजा करू शकतो. हे समभाग करदात्याने जानेवारी, २०२५ मध्ये खरेदी केले असल्यास आणि कंपनीने समभागाची पुनर्खरेदी जून, २०२५ मध्ये केल्यास त्याला अल्प मुदतीचा भांडवली नफा होईल.
इन्फोसिसच्या प्रवर्तकांचा निर्णय काय?
इन्फोसिसचे प्रवर्तक आणि प्रवर्तक गटाने १८,००० कोटी रुपयांच्या समभाग पुनर्खरेदी (शेअर बायबॅक) योजनेत सहभागी होणार नसल्याचे स्पष्ट केले आहे. समभाग पुनर्खरेदीमध्ये सहभागी न होण्याचा प्रवर्तकांचा निर्णय कंपनीच्या भविष्यातील संभाव्यतेवरील विश्वास दर्शवितो. तसेच प्रवर्तक सहभागी होणार नसल्याने किरकोळ भागधारकांकडील अधिकाधिक समभाग खरेदी केले जाण्याची आशा बळावली आहे.
